MUTLULUK
Yoksul ve yalnızım diye seversin sandım beni
saflığımdan hiç acı duymazsın sandım.
Saflık bir tanrıydı güveneceğim
yarı-tanrılık acısını çoktan çekmeye başladım.
Dengin değilim. Bilmiyorum, bir şey.
Senin arkadaşın olamam. Konuşmayı da çoktan
unuttum.
Şiirlerin en güzelini yazmak istedim sana
elimden gelmiyor.
Zayıfların ancak uzaktan korunabileceğini öğrettin:
bu benim mutluluğum oldu.
Sami Baydar, Yeşil Alev
15 Aralık 2013 Pazar
15 Kasım 2013 Cuma
ALTIN PENCERELİ EV / Sami Baydar *
Altın pencerelere
bakıp ağladı.
Rüyasında
görmüştü.
Güneşe doğru
gittiğini düşün.
Kuğular nasıl döner güneşten?
Hiç rastlanmamıştı
evlerin pencerelerinde
Tanrı öldürmediğinde.
Çıplak bir erkekti
onun olmayan bir evde.
Karanlıkta giyinen bir erkekti
çıplak bir evde.
* Vücut Her Zaman Savaşır kitabından.
bakıp ağladı.
Rüyasında
görmüştü.
Güneşe doğru
gittiğini düşün.
Kuğular nasıl döner güneşten?
Hiç rastlanmamıştı
evlerin pencerelerinde
Tanrı öldürmediğinde.
Çıplak bir erkekti
onun olmayan bir evde.
Karanlıkta giyinen bir erkekti
çıplak bir evde.
* Vücut Her Zaman Savaşır kitabından.
5 Ekim 2013 Cumartesi
RÜYA GİBİ BİR AKŞAM / Nazmi Cihan Beken *
Sami Baydar'a...
İradeyi bildirmek için insanın yanına
Haberci olarak gönderilmiş
Küçük cin
Uykum sırasında, zihnimden geçen hayallerim
Bir temele dayanmayan, gerçekleşmesi imkansız düşüncelerim
Gerçekleşmesi beklenen, istenen şeylerim, umudum
Rüya gibi, son derece güzel, olağandışı güzel
Rüya gibi bir akşam, rüya gibi geçiyor, rüyalarıma giriyor
Bir şeyden çok etkileniyorum, çok korkuyorum
Rüyamda göremiyorum, gerçekleşmesi ihtimalini bile
Aklıma getiremiyorum, rüyamda görsem hayra yormuyorum
Aklımdan hayalimden geçiremiyorum, gözüm açık rüya görüyorum
Gerçekleri görebilecek durumda olduğum halde
Kendimi hayale kaptırıyorum
Sen rüya karıştırandın, rüya gibi
Gerçekleşmeyen, yalancı bir rüyaydın
Ben gerçekleşen rüyayım
Bana bakılarak geleceğe ait haberler veriliyor
Senin açık muhtevan, benim gizli muhtevam
Doğuda çeşitli gelecekler, belirtiler var
Üç çeşit rüyam var
Khrematismos -insanlara, tanrılar veya ruhlar-
Theoremotikos -kendi şekilleri içinde, olaylar-
Nihayet geleceğin imalı bir şekilde belirdiği
Haberci rüyalar
İyileştirici sevgilinin evinde
Mutluluk verecek rüyalar
Göreceğimize inanırdık
Ziyaretçiler! Geceyi civar kapı sundurmalarında geçirin
Sevgililerinizin emirlerini yerine getirin
Hazırlıklı olun, temizlenin, sonra yorumları gelsin
Rahiplerin
Bir bildiri getirdiğime inanılırdı
Daha eski dönemlerde beni yorumlamayı
Meslek edinmiş kahinler vardı
Bir çeşit kışkırtma yöntemiyle senin
Beni görmen sağlanırdı
Hastalar! Geceleyin sütunların altından geçin
Meselelerinize çözüm, hastalıklarınıza çare bekleyin
Bugün bulunan bir toprak
O zaman kullanılan yorumları anlatsın
En pasif yönünüm ben senin
Ey muhayyile! İçimde her çeşit imge
O organın etkisiyle
Birleştirme kanunlarına bağlıyım
Beni gördüğün an gerçek neşeler salgıladığımı sandın
Ancak uyandıktan sonra yanılsamanın farkına vardın
Senin yargı yeteneğin ve uyanıklık hatıraların
Benimle devam edecek
Düşüncemin içime müdahalesi
Genellikle müphem ve geçici
Soyut düşünce merkezleri
Gerçekten faaliyetinizi
Durduruyor musunuz gerçekten
İmgeler, sorular
Zihnin kontrolünden çıkınız
Eğilimlerime, heyecanlarıma, tutkularıma bağlı olarak
Esnek, kaypak, "fantezi" olaylar
Ben seni içgüdülerine
İlkel duygulara götüreceğim
Ve sokacağım seni
Somut bir dünyanın içine
Sanrı uyandırıcı maddeler vereceğim sana
Bir esenlik duygusu edineceksin
Şekiller, renkler değişecek
Bazı gürültülerin genliği azalıp çoğalacak
Sana hitap edecek birtakım söz sanrıları
Dokunma! Şahsiyetler yok olacak
Zaman ve mekan şuuru kaybolacak
Hatıraların tekrar yaşanmasına terk ettin kendini
Bu sayede sen, hayatındaki en eski, en kötü devreleri bile
Tekrar yaşadın ve uyandıktan sonra da
Söylediklerini ve yaptıklarını
Mükemmelen hatırladın
Göze görünen hayallerin takibi için
Gözün yaptığı hızlı hareketler
Uykumuzun aykırı devrelerinde
-Bunlar hafif uykular-
Meydana geliyordu
Meydana gelir misin
Rüya gibi bir akşam
* Hacı Şair Dergisi, Plaka 51, Kasım 2012 Yayınları, "Sami Baydar Anısına" bölümünden.
İradeyi bildirmek için insanın yanına
Haberci olarak gönderilmiş
Küçük cin
Uykum sırasında, zihnimden geçen hayallerim
Bir temele dayanmayan, gerçekleşmesi imkansız düşüncelerim
Gerçekleşmesi beklenen, istenen şeylerim, umudum
Rüya gibi, son derece güzel, olağandışı güzel
Rüya gibi bir akşam, rüya gibi geçiyor, rüyalarıma giriyor
Bir şeyden çok etkileniyorum, çok korkuyorum
Rüyamda göremiyorum, gerçekleşmesi ihtimalini bile
Aklıma getiremiyorum, rüyamda görsem hayra yormuyorum
Aklımdan hayalimden geçiremiyorum, gözüm açık rüya görüyorum
Gerçekleri görebilecek durumda olduğum halde
Kendimi hayale kaptırıyorum
Sen rüya karıştırandın, rüya gibi
Gerçekleşmeyen, yalancı bir rüyaydın
Ben gerçekleşen rüyayım
Bana bakılarak geleceğe ait haberler veriliyor
Senin açık muhtevan, benim gizli muhtevam
Doğuda çeşitli gelecekler, belirtiler var
Üç çeşit rüyam var
Khrematismos -insanlara, tanrılar veya ruhlar-
Theoremotikos -kendi şekilleri içinde, olaylar-
Nihayet geleceğin imalı bir şekilde belirdiği
Haberci rüyalar
İyileştirici sevgilinin evinde
Mutluluk verecek rüyalar
Göreceğimize inanırdık
Ziyaretçiler! Geceyi civar kapı sundurmalarında geçirin
Sevgililerinizin emirlerini yerine getirin
Hazırlıklı olun, temizlenin, sonra yorumları gelsin
Rahiplerin
Bir bildiri getirdiğime inanılırdı
Daha eski dönemlerde beni yorumlamayı
Meslek edinmiş kahinler vardı
Bir çeşit kışkırtma yöntemiyle senin
Beni görmen sağlanırdı
Hastalar! Geceleyin sütunların altından geçin
Meselelerinize çözüm, hastalıklarınıza çare bekleyin
Bugün bulunan bir toprak
O zaman kullanılan yorumları anlatsın
En pasif yönünüm ben senin
Ey muhayyile! İçimde her çeşit imge
O organın etkisiyle
Birleştirme kanunlarına bağlıyım
Beni gördüğün an gerçek neşeler salgıladığımı sandın
Ancak uyandıktan sonra yanılsamanın farkına vardın
Senin yargı yeteneğin ve uyanıklık hatıraların
Benimle devam edecek
Düşüncemin içime müdahalesi
Genellikle müphem ve geçici
Soyut düşünce merkezleri
Gerçekten faaliyetinizi
Durduruyor musunuz gerçekten
İmgeler, sorular
Zihnin kontrolünden çıkınız
Eğilimlerime, heyecanlarıma, tutkularıma bağlı olarak
Esnek, kaypak, "fantezi" olaylar
Ben seni içgüdülerine
İlkel duygulara götüreceğim
Ve sokacağım seni
Somut bir dünyanın içine
Sanrı uyandırıcı maddeler vereceğim sana
Bir esenlik duygusu edineceksin
Şekiller, renkler değişecek
Bazı gürültülerin genliği azalıp çoğalacak
Sana hitap edecek birtakım söz sanrıları
Dokunma! Şahsiyetler yok olacak
Zaman ve mekan şuuru kaybolacak
Hatıraların tekrar yaşanmasına terk ettin kendini
Bu sayede sen, hayatındaki en eski, en kötü devreleri bile
Tekrar yaşadın ve uyandıktan sonra da
Söylediklerini ve yaptıklarını
Mükemmelen hatırladın
Göze görünen hayallerin takibi için
Gözün yaptığı hızlı hareketler
Uykumuzun aykırı devrelerinde
-Bunlar hafif uykular-
Meydana geliyordu
Meydana gelir misin
Rüya gibi bir akşam
* Hacı Şair Dergisi, Plaka 51, Kasım 2012 Yayınları, "Sami Baydar Anısına" bölümünden.
Sami Baydar'ın Çiçek Dünyaları'na küçük bir yolculuk / Cevdet Karal *
Dünya
içinde dünyanın bir karşıtı gibi durmak Baydar'ın şiirinde
trajediye dönüşmüyor. Bu şiirde trajedi de, çığlık da yok.
Varlığı ve kendini kabullenmişliğin derin sükûneti var. Şair
dünyaya ilişkin gözlem ve bilincinin onu dönüştürecek bir şey
olmadığının da farkındadır.
Sami
Baydar, daha ilk kitabı Dünya Efendileri ile özgün bir şiirin
ipuçlarını veriyordu okura. Fatih'te, bir binanın ikinci katında
rastgele karşıma çıkan bir kitapçının tozlu raflarında
karşılaştığım Dünya
Efendileri,
ayaküstü göz gezdirdiğim birkaç şiiriyle ilgimi çekmişti.
Kimi sayfaları ters (hatalı) basılmış o kitap, yaklaşık on yıl
öncesinin şiir ortamında yadırgatıcı, şaşırtıcı bir sesi
imliyordu. Geçen zaman içinde, bende adlandıramadığım bir
farklılık duygusu uyandıran bu şiirin izini sürmeye çalıştım.
Sami Baydar'ın ikinci ve üçüncü şiir kitapları Yeşil Alev ve
Dünya
Bana Aynısını Anlatacak,
ilk kitabın uyandırdığı duyguların karşılıksız olmadığını,
şairin sadık kaldığı bir duyarlılığı ısrarla sürdürdüğü
kanısını uyandırmıştı bende. Şimdi Çiçek Dünyalar'ı
birçok kere ard arda okurken Baydar'ın kendi içinde bütünlüklü
bir dünya kurduğunu, özgünlüğünü de bu bütünlüklü
dünyadan aldığını anlıyorum.
"Dünya"
kavramsal olarak da Sami Baydar dünyasının yönelimleri hakkında
bizim için bir işaret. Biri hariç (Yeşil
Alev)
öykü ve şiir kitaplarının hep dünya'lı adlar taşıması bir
tesadüf olmasa gerek. "Dünya" Sami Baydar'ın yazınsal
veriminde bir yandan karşıtını, ötekini, maddi olmayanı
imlerken öte yandan bu dünya içinde kendi dünyasını, kendi var
oluşunun özgünlüğünü de vurguluyor. Bu dünyanın bir parçası
olmamanın imkânsızlığı karşısında sanatı kişisel bir
dünyaya dönüştürmenin pratiği... Baydar'ın şiiri için genel
anlamda bunu söyleyebiliriz.
Şair
dünyanın bir parçası olmaktan hoşnut mudur? Hayır. Ama dünyadan
kopamamanın derin kabullenmişliği içindedir. Bu bir kendine
yabancılaşma durumu değildir. Tam aksine, varlığı yadırganan
bir dünyada yaşantılarla, gözlenen doğayla kendini kavramanın
bilincidir. Sanatçı için doğaldır bu: Dünyadaki var oluşu
yabancı bir gezegene fırlatılmış birinin var oluşudur. Ve
sanatçı bunun bilincinde olduğu oranda, varlığı özgün bir
bakış açısıyla algılayacak ve onu dönüştürecektir. Bu
durum, genelde bir çatışmanın sahnelendiği ve sanatçının
trajik olanı merkezileştirdiği durumdur. Sanırım Sami Baydar'ı
özgün kılan, yapıtını değişik okumalara açık kılan da bu
noktadaki tavrının farklılığıdır. Dünya içinde dünyanın
bir karşıtı gibi durmak Sami Baydar'ın şiirinde trajediye
dönüşmüyor. Bu şiirde trajedi de, çığlık da yok. Varlığı
ve kendini kabullenmişliğin derin sükûneti var. Şair dünyaya
ilişkin gözlem ve bilincinin onu dönüştürecek bir şey
olmadığının da farkındadır çünkü. Bu yüzden Aşk adlı
şiirinin girişinde "Ben,
kaplumbağaların çıldırmasında/ işe yaramaz kanıtların
sahibiyim."
der. Ama başka bir şiirde sanatsal dönüşümün, dünyanın
dönüşümünde etkin bir faktör olmasa da şairin kendisi için ne
denli önem taşıdığını görüyoruz. "Hep beyaz kağıtlara
bakayım/ başka şeylerin korkusunu yok etsin/ onları doldurmak."
Şairin evrende kendini yapayalnız hissettiğini, dünyaya ilişkin
hesapların hep yanlış hesaplar olduğunu dile getirdiği ve o
nefis "kar
yükseliyor gözkapaklarına/ kış uykusuna hazır mısın."
dizelerinin girişinde yer aldığı Ağaç Kovuğu şiiridir bu.
Sami Baydar için yazmanın (ve belki de resim yapmanın) ne anlama
geldiğini bize duyuran bu şiirde ard arda parantezlere
başvurulmasının da bir anlamı olmalı. Şairin dünya içinde bir
dünya olan, bu yüzden de dünyanın bir metaforu olarak
algılayabileceğimiz ev içindeki yalnızlığı, o yalnızlığın
yarattığı tedirginlik karşısında varlığını almak istediği
parantezlerdir bunlar. Yani bu dünyada açılmış ve kapanmış bir
parantez olarak yazmak, sanatçı için bir güvenlik bölgesi
yaratmak demektir. Yaşamın içindeki bu parantez, saflığın,
kendiliğindenliğin, toyluğun da anlam kazandığı alandır.
"Bütün rüyalar gözlerinize benim dizelerimi yazıyor/
Ağlayan arınıyor ruhunun derinliğinden" (Çürümüş
Gün...) derken şair okurunu da bu alanın içine çekiyor. Parantez
metaforu burada da, dönüşmüş olarak karşımıza çıkar: Çünkü
uyku da, sürüp giden gündelik yaşam içinde açılıp kapanan bir
parantez gibidir.
Okurla
kurulan iletişimin -ki aşağıda göreceğimiz gibi bu bir
sevgiliye konuşmanın dolayımından geçen bir iletişimdir- yanı
sıra ötekiyle, yalın anlamda insanla kurulan bir bağ var Sami
Baydar'ın Çiçek
Dünyalar'ında.
Ama bu öteki için bir tanım getirilmiştir. Bu tanım, Sonuç
şiirinde "Bir daha gözlerinle bilgileme yüreğimi, seni
kırmamak için/ küçük çıbanlar çıkar göğün yanağında./
Aya sana bakar gibi bakar bir çocuk geceyarısı/ inanır
yaptıklarının doğruluğuna, aşka" dizelerinden hemen sonra
gelir: "Ben
yalnız onunla paylaşabileceğim artık yaşadıklarımı/ bu hayat
farkı kıldı onu da."
Şair her ne kadar başka bir yerde "berraklık da belirsizlik
kadar güzeldir" dese de, burada sözü edilen çocuğun şairin
kendisine bir gönderme mi, yoksa başka bir şey, yalnız bir imge
mi olduğu belirsiz kalıyor. Şairin iletişimde kendi benzerine
yöneldiğini kesinleyebiliyoruz ama bu yönelmenin özünde kendi
beninin katmanlarına doğru bir yolculuk olup olmadığı yeterince
berrak değil. Sami Baydar şiirinde, özellikle Çiçek Dünyalar'da
ev ve vücut dikkat çeken kavramlardan. Sanki vücut, ev, dünya iç
içe geçmiş gibi. Vücut insan varlığının/ruhun bu dünyadaki
evidir. Bildiğimiz, gündelik anlamında "ev" kendimizi en
çok güvende hissettiğimiz, tümüyle bize ait bir yaşam alanıdır.
Vücuttan eve, evden dünyaya yaşam çemberi genişledikçe huzur ve
mutluluğun yerini tedirginlik ve mutsuzluk alır. Kendiyle barışık
olan varlık, açıldıkça bir çatışma alanının içine girer.
Belki iddialı bir yorum olacak ama, çocukluk yaşantılarının bir
imgesi olarak, ev içinde babanın varlığı bir tehlike ve incinme
unsuru olarak yer alır. Özellikle şu dizelerde: "Kedi
düşündü/ ben düşündüm/ kara ayılar gibi geçtim babamın
yanından/ ikiye biçilmiş bir fincan gibi/ tehlikeyi bilmekten
değil/ şeker atıp karıştırmadıkları için çayı/
dökemiyordum yere." Başka
bir yerdeyse anneden, varlığa ilişkin bazı şeylerin ödünç
alındığı kişi olarak söz edilir. Anne ve baba figürü, varlığı
tehdit eden unsur ve varlığın borçluluğu olarak ayrılır
birbirinden.
Kişi
olarak sevgili de Sami Baydar'ın dünyasında çok önemli bir yere
sahip. Her şiir bir sevgiliye söylenmiş gibi... Bu sevgili bazen
ayrılınmış bir eş, bazen aşka karşılık vermeyen kişi olarak
ama her durumda şairin kendisine konuştuğu bir varlıktır.
Sanırım bu, kitap boyunca söyleyişteki ton ve edanın bir
devamlılık arzetmesine bir açıklık getirir. Şaire en yalın ama
o ölçüde de çarpıcı ve özgün imgeleri yarattıran da bu
sevgilidir. Hem Sami Baydar'ın şiirinde ulaştığı özgünlüğün
hem de sevgiliye bakışının eşsiz örneği olarak şu dizeleri
anmak isterim: "Ve senin gözlerinin içinde hizmetçiler/ bir
an olsun bırakmak isterler ütülerini."
Özgünlük
dedik.
Sanırım bu yazıda altı en çok çizilmesi gereken kelime.
Gerçekten de Türk şiiri içinde bu denli yalın, kendi
sesinden/şiirinden bu denli hoşnut başka bir şiirin örneğini
bulmak zor. Sami Baydar bunu yaparken farklılığının altını
çizmiyor, farklılığı bir jeste dönüştürmüyor. Doğallıkla,
sanki farkında değilmiş gibi yapıyor bunu. Ve imgelerinin, imaj
dünyasının, resimle yakın ilişkide olan başka şairlerde de
örneğini gördüğümüz betimlemelerinin özgünlüğü okuru
tekrar tekrar okumalara yöneltiyor. İçerik, şiirin biçiminden
taşıyor. İmge o kadar önde ve başat bir öğe ki onun dile geliş
biçimi, önemini yitiriyor. Bu bağlamda Blue şiirindeki şu
dizenin altını çizmek gerekir: "artık sözcükleri doldurmuş
bir yaşantım var".
Çağdaş
Türk şiiri bağlamında Sami Baydar'ı nereye yerleştirebiliriz?
Eğer şiirin asıl ilişkisi kendinden önce yazılmış şiirlerle
kurduğu ilişki ise, şair aslında okurla değil de öteki
şairlerle konuşuyorsa yanıtı önemli bir soru bu. Kitap boyunca
dünya şiirine açık ya da örtük kimi göndermelerin olduğunu
görüyoruz. Örneğin Nerval. Çağdaş Türk şiirinden ise Behçet
Necatigil'in adı geçer. Auriculas şiirinde... Yıldız ve çiçek,
ay ışığı ve deniz imgeleri etrafında gelişen bir şiirdir bu.
"Bir
aslangülü, kırmızı çizgili/ çiçek olduğunu sanmayın,
yıldız./ Bir parszambağı, Behçet Necatigil/ Çevirisi, kömür
değilse bile yıldız./ Bir kumzambağı, kadın şairler
kopartırlar/ Bir daha ölmeyeceklerine inandırırlar onları."
Bütünü dikkate alındığında kitabın ve hatta Sami Baydar'ın
şiiri için genel bir izlenim verecek nitelikte ve netlikte bir
şiirdir Auriculas. Çocukluk yaşantıları, hep kırılacakmış
gibi duran bir duyarlılık, aşk ve incinme, ölüm gibi temaların
iç içe girdiği, şairin dünyasını aralamayı mümkün kılan
bir şiir... Doğaldır ki böyle bir bağlamda "Behçet
Necatigil Çevirisi" bir dünyanın, akraba bir dünyanın
imlenmesidir.
Benzer
bir akrabalık, açık bir gönderme olmasa da, özellikle son dönem
şiirleri düşünüldüğünde Oktay Rifat için de geçerli. Sanki
Sami Baydar, bu iki şairin dünyasından uç verir gibi. Açık ve
net bir iddia olarak öne çıkaramıyorum bunu. Çünkü sözünü
ettiğimiz iki ustanın da biçime ne denli önem verdiğini
biliyoruz. Sami Baydar'sa sanki söyleyecek şeylerinin çokluğundan
biçimi arka plana itiyor, yer yer ihmal ediyor. İmgelerin özgünlüğü
bağlamında başka bir akrabalık, daha doğrusu akranlık,
özellikle Yeis ile Tabanca düşünüldüğünde Seyhan Erözçelik
için de geçerli... Ama burada da aynı ayırım karşımıza
çıkıyor. Çünkü Erözçelik de biçime düşkün, sözünü
zaptetmek, sınırlamak isteyen bir şair.
Biçimin
ihmal edilişi, şiiri dize dize değil de bir imajlar örüntüsü
olarak kurmak Sami Baydar'ın şiiri için bir problem midir? Burada
bir paradoksla karşı karşıyayız. Çünkü sözkonusu şiirin
özgünlüğü de zaafı da burada karşımıza çıkıyor. Zaaf
diyorum, şunun için. Yer yer matematiği iyi kurulmamış, daha
doğrusu bunu kendine problem edinmemiş bir şiir var karşımızda.
Ama bir şairi tek başına anmaya değer güç ve özgünlükteki
imgeler de bu zaaf atmosferinde doğuyor: "Güzel
ayakların sessizliğin derinliğinde/ ve ben bir gölüm hatırladın
mı?"
Burada,
Sami Baydar'ın şiiri için başlı başına birer yazı konusu
olabilecek bazı izleklere, bu şiirde süreklilik gösteren
unsurlara da değinmek gerekir. Yukarıda alıntıladığım
dizelerdeki göl imgesinin de çağrıştırdığı, kitap boyunca
birçok yerde doğrudan ya da dolayımlı olarak karşımıza çıkan
rüya ve uyku... Bunun yanında "anı" da, başka türlü
bir bakış için geniş açılımlar sağlayacak kavramlardan biri.
Ama ben burada sadece rüya ve uyku üzerinde kısaca durmak
istiyorum. Bu yer yer değindiğim biçim problemine başka türlü
bakmamızı sağlayabilecek bir konu. Çünkü biçim, şiirsel
bilinçle doğrudan ilintilidir. Sami Baydar şiirinde bilinci
dışarda bırakan imge örüntüsü, sanki sürekli düş içinde
olan bir zihnin ürünüdür. İmajlar, düş halindeki bu zihnin
anlık fotoğraflarıdır. Okurun şiiri anlama çabası, bu bağlamda
an'ın belirleyici olduğu resim'i anlama çabasından farklı
değildir. Ama her tablo tek tek an'ları sonsuzlaştırırken Sami
Baydar'ın şiiri zaman zaman iç içe geçmiş, zaman zaman da
birbirine eklemlenmiş an'ların imgelerinden oluşur. Yani yine de
bir devingenlik sözkonusudur. Şiirin kuruluşu, buna şiirin doğuşu
demek belki de daha doğru, gündelik anlamda bilinci dışarda
bırakırken doğal olarak dil de gramerden soyutlanıyor. Hatta yer
yer söyleyiş, yarı uykulu bir "bilincin" sayıklamalarına
dönüşüyor. Zihnin gündelik olandan bu soyutlanışı, şaire çok
ender bir durumu armağan ediyor. Nedir bu durum? "İnsanın
alışık olmadığı şeylerden biri" yani "öz olmak".
Yani yarı düş hali şair bilincinin öz olma durumudur.
"Yıldızları görmekten geliyorum/ hiç bilinmeyen bir yoldan
değil/ hiç yaşamamış olmamdan/ aldığım bir ödüldür bu."
(Çiçek Sepeti'nden) Bu dizelerin de gösterdiği gibi, yaşamdan
kopukluğun armağanı olarak görülür. Şairin kurduğu ya da
kendi kendini doğuran dil, bir çeşit dilsizliktir. Yukarda
değindiğim paradoks, şiirin gücünü ve zaafını yaratan biçim
sorunu sanırım anlamlı bir bağlama yerleşiyor artık.
Sonuç
olarak şunu özellikle vurgulamak istiyorum: Sami Baydar, özgünlüğü
karşısında kayıtsız kalınamayacak bir şair. Şiiriyle okura
kendine yeterli, kendini bütünlemiş bir imajlar dünyası sunuyor.
Benim bu yazıda yapmaya çalıştığım, içine girebildiğim
ölçüde bu dünyaya küçük bir yolculuk. Ama Çiçek
Dünyalar
daha derinlikli, daha oylumlu bakışları, irdelemeleri bekliyor.
"Ben
karatahtaya hiç ay çizmedim ki/ onun gözyaşları olsun boğsun
beni geceleri"
diyen, diyebilen bir şair için haklı bir beklentidir bu.
* VİRGÜL 4, Ocak 1998, s. 9-11
"DÜNYA DÖNÜŞÜYLE GÜZELDİ" / Hayriye Ünal *
biz kaplumbağalar olarak, aynı boylamlarda olmayan kimseler ama hep aynı burçlarda gezen kimseler olarak, bütün teraziler bir sabah onun ölüm haberiyle uyandırıldık, bunun başımıza geleceğini biliyor gibi, özellikle kapalı havalarda, bazen, kavgaya tutuşurduk, incir çekirdeğini doldurmayan dünya meseleleri işte, ve o kuş olup kalktı gitti, ne kadar güçsüz olduğumuzu hatırlatan bir uyarı olarak, ölüm, büyük bir çekiç gibi, vurup, çeneleri özel olarak taşlanmış koca bir mengene gibi, kapıp, ölüm sevdiğimiz her şeyi bizden bir bir alacağını anımsatır gibi, gelip, götürdü, bir kaplumbağa ilk kez bu kadar hızlı, kopup, kayboldu, yolun ortasında şaşkın bakınan birkaç yavru kaplumbağaya, acıyıp, kim bakacak, güz çiçeği sami baydar yine güz vakti bizden ayrıldı (26 Eylül 1962 - 29 Ekim 2012), hâlâ hatırlamak istediği bir şeyler var mı ki krizdeki kalbinin, atmayıp, atmayıp.
"Kalbim her renkte çizgiyle
almıştır bu gece kanıma ayışığını
burda düş görmediğime inan
aslan seni bekledi"
"Acıkan örümcekler şarkı söylüyor
gitmek ne zor
kalbimiz yenik
bulutlarla bile hayal meyal."
Paul Celan, Sami Baydar ve Adsız Sansız Bir Milât / M. Milât Özçelik *
Hiç iyileşmeyecek yaraların şairidir Celan.
Bizi yiyip bitiren sancıların şiirini yazmak ona düştü...
Taşıyamayacağına karar verdi bir gün; düşündü, düşündü, düşündü: atıverdi kendini.
SEINE NEHRİ VE PARİS KAHROLSUN (Buraya 'ünlem' düşen namussuzdur) .
Onlar önlerine katıp götürürken onca şeyi, acı içinde kıvranan ruhlar hâlâ düşünüyor, düşünüyor, düşünüyor çünkü: nasıl ayakta kalabilirim diye, belki…
Kahrolarak, yeise teslim okur insan Celan’ın şiirini.
O’nda herşey ’acı’ olana meyillidir. Uyanık tutana. Çile dolu ve suskun olana.
Hasreti çekilen bir ülke, kavurucu bir anne özlemi ya da vakitsiz ayrılışı bir sevgilinin...
1 Ekim 2013 Salı
ÇİÇEK DÜNYALAR ÜZERİNE / Kemal Atakay *
Sevgili Nilüfer'e
Giriş
Sami Baydar'ın son şiir kitabı Çiçek Dünyalar'ın* gerektirdiği kapsamlı felsefi/yazınsal değerlendirmelerin yalnızca bir ön taslağı olabilecek bu yazıda, daha çok betimsel bir yöntemle, kitabın bazı temalarına, bazı biçimsel/kurgusal özelliklerine değinmek istiyorum. Betimsel sözünü vurgulamalıyım: Amacım, Çiçek Dünyalar'ın, her okurun farklı biçimlerde kuracağı olası anlamlarından birine işaret etmek değil; çünkü böyle bir anlamlandırma yazısının çok ayrıntılı bir metodoloji tartışmasıyla mümkün olduğu kanısındayım. O yazıyı, gereğince yazabileceklere bırakıyorum, yazıldığında ben de zevkle okuyacağım.
Başlangıç ve Son
Çiçek Dünyalar'ın ilk şiiri "Bir Deniz Kuşu" ile son şiiri "Toz Şiiri", Hıristiyanlıktaki alfa-omega kavramını anımsatıyor: Başlangıç sonu, son da başlangıcı içerir, bu çevrimsel zaman kavrayışı bir adda içerilmiştir ve sonuçta aşkın bir varlığa, İsa'ya gönderir (Hıristiyanlar için, elbette); ama bu çevrimsel zaman, yeryüzünde bir tarih süreci içinde gerçekleşmek zorundadır, dolayısıyla Kutsal Kitap öncelikle başlangıç ile son çizgisini birleştiren noktalardan söz etmek, onların nasıl varlık kazandığını anlatmak zorundadır. Benzeri biçimde, çiçek dünyalar "Bir Deniz Kuşu" ile, aşkın bir benin yaratılması için, o benin gerek duyduğu fiziksel mekânı, dış dünyayı kurar önce; ancak dünya zaten yaratılmış olduğu için, o alandan belirli bir Ânı seçmekle yetinir. O an, bir doğa görüntüsüdür ve Sami Baydar'ın şiirinin önemli bir özelliği olan görsellikle, neredeyse bir resim kurgusuyla anlatılmıştır: Deniz yüzeyindeki dalganın hareketine göre hareket eden bir deniz kuşunun yazıya geçirilmesi. Betimsel bir doğa görüntüsüyle başlayan Çiçek Dünyalar daha soyut nitelikli "Toz Şiiri" ile biter; ancak ilk şiirdeki doğa görüntüsü de aslında soyut/geometrik bir tasarımın ürünüdür ve özellikle görüntüye katılan tinsel bir ayrıntıyla, dalgaların yarattığı hareketin ancak sözel müdaheleyle doldurulabilecek bir boşluk yarattığı, bir anlamda şiire bir alan açtığı söylenebilir:
Giriş
Sami Baydar'ın son şiir kitabı Çiçek Dünyalar'ın* gerektirdiği kapsamlı felsefi/yazınsal değerlendirmelerin yalnızca bir ön taslağı olabilecek bu yazıda, daha çok betimsel bir yöntemle, kitabın bazı temalarına, bazı biçimsel/kurgusal özelliklerine değinmek istiyorum. Betimsel sözünü vurgulamalıyım: Amacım, Çiçek Dünyalar'ın, her okurun farklı biçimlerde kuracağı olası anlamlarından birine işaret etmek değil; çünkü böyle bir anlamlandırma yazısının çok ayrıntılı bir metodoloji tartışmasıyla mümkün olduğu kanısındayım. O yazıyı, gereğince yazabileceklere bırakıyorum, yazıldığında ben de zevkle okuyacağım.
Başlangıç ve Son
Çiçek Dünyalar'ın ilk şiiri "Bir Deniz Kuşu" ile son şiiri "Toz Şiiri", Hıristiyanlıktaki alfa-omega kavramını anımsatıyor: Başlangıç sonu, son da başlangıcı içerir, bu çevrimsel zaman kavrayışı bir adda içerilmiştir ve sonuçta aşkın bir varlığa, İsa'ya gönderir (Hıristiyanlar için, elbette); ama bu çevrimsel zaman, yeryüzünde bir tarih süreci içinde gerçekleşmek zorundadır, dolayısıyla Kutsal Kitap öncelikle başlangıç ile son çizgisini birleştiren noktalardan söz etmek, onların nasıl varlık kazandığını anlatmak zorundadır. Benzeri biçimde, çiçek dünyalar "Bir Deniz Kuşu" ile, aşkın bir benin yaratılması için, o benin gerek duyduğu fiziksel mekânı, dış dünyayı kurar önce; ancak dünya zaten yaratılmış olduğu için, o alandan belirli bir Ânı seçmekle yetinir. O an, bir doğa görüntüsüdür ve Sami Baydar'ın şiirinin önemli bir özelliği olan görsellikle, neredeyse bir resim kurgusuyla anlatılmıştır: Deniz yüzeyindeki dalganın hareketine göre hareket eden bir deniz kuşunun yazıya geçirilmesi. Betimsel bir doğa görüntüsüyle başlayan Çiçek Dünyalar daha soyut nitelikli "Toz Şiiri" ile biter; ancak ilk şiirdeki doğa görüntüsü de aslında soyut/geometrik bir tasarımın ürünüdür ve özellikle görüntüye katılan tinsel bir ayrıntıyla, dalgaların yarattığı hareketin ancak sözel müdaheleyle doldurulabilecek bir boşluk yarattığı, bir anlamda şiire bir alan açtığı söylenebilir:
30 Eylül 2013 Pazartesi
Sami Baydar’ın ‘Yeşil Alev’inde meleklere değmek / Anita Sezgener *
(yuttuklarımı saymıyorum. etik değil. ağzım yarı aralık)
yavaş saatlerinde güneşin. otlar tutuştu. ‘yeşil alev’den kalktım bakmaya.
kim bilebilir ki sade otun böyle tutuştuğunu en iyi? en iyi diye bir şey yok. hele dümdüz havada. korkmak peki. imgelerin terketmesinden en çok. en çok diye bir şey yok. geceleri apansız biri konuşunca ya dipsiz.
buraya Sami Baydar şiiri üzerine düşünmeye gelmiştim, notlarımı aldım. başlıklarımı düştüm:
‘melekler’
‘kan’
‘hayvanlar’
‘süt’
‘yalnız(lık)’
‘gizlilik’
‘ev’
‘dünya’
duraladım. duralamak diye bir şey var.
neden ama? ‘ölümün eli’nden su içmek şiir de öyle duraladım.
otlar da vardı işin içinde hin. yanımda hiç Nerval getirmeyişime hayıflandım.
“Hayatı rüya içinde gördüm Nerval”
‘meleklere müzik dinleten’ bu şiir tuhaf bağlantıların dirseği. bu dünyadan olmama halinin. hangi dünyaydı peki bu uyuyan?
duymak için eğildim. eğilmek diye bir şey vardı kesinlikle. ihtiyaçtandı. ‘başka dünya’yı eğilmek, ‘bu sular dünyası’na.
“kaybolmuş mezarlıklar üzerinde yürüyoruz
bana kuşlar kadar güzel gelen görmek.”
artık ‘başka dünya’daysak kırgınlık kauçuk:
“uzağımızda
bir yangın yerine geçiyor bellekler
ama neden
elele büyürken
benden koptunuz.”
bir an ‘yeşil alev’in dışına çıkıyorum, ‘dünya efendileri’ne doğru. sadece ‘Leyla’nın süt tozu’ üzerine mi yazsaydım,’kalp yaslıyken’, kelimelerde kesmeler, kırılmalar var. bir yandan da erotik öğelere çekiliyorum ‘iki yan’daki. erotizm Bataille’e göre, olana değil olmayana, görünene değil görünmeyene dönüktür. Bir yokluğun içinden yazılan bir (var)dil.. meleklerin bizi yabancıladığı.
‘melekler’de durdum.
meleklere gidildiği zamanlar mıydı? Paul Klee’nin de melekleri var dedi U, melekler birbirimizi duymamızı yapıyordu. belki. görünmeyerek. neden melekleri gereksinir şiir? hayvanlar nerde dururdu bu havada melekleri işitince? huzursuzlanmaları.
geriye dönüşsüzlüğün tınısı vardı.
“bir ceylan kaçıyor bir bahçeden gece yarısı
onu geri getirmek yıllara malolacak.” (dökülen)
sadece ceylan kaçması değildi bir bahçeden gece yarısı, bir de kaçması vardı habersiz. böyle olunca ‘yüreğinde gizleniyordum’ a mı kaçmıştı?
dışarının şairden şikayet etmesi mi vardır ‘ülke’ şiirinde. yoksa tüm şikayetler ceylanın kaçmasına izin verene mi gelmiştir? cezalandırılma korkusu mu arzusu mudur ‘Su’daki? yarış atları baygın, annenin sevdiği. suya çıkılmış ama ‘yine kendi ülkesine döndürmüştür onu bütün yapılanlar’. sızımsı bir sitemle varlığın içinden yarım bir kontrol hissedilir. kendini nesnelere hayvanlara yakın hissetmenin incitici koruyuculuğunda vardır ayna.
‘Biri’ şiirinde aynadan olup bitenler:
“Bizler birlikte olduğumuzda
sırtımı dönünce, göremiyorum ne yaptıklarını.”- (biri)
“İnsan sevgisini yaşamak bana ağır geldi.”
Sanki ‘saplı bıçak’ gibi. bakış nesneye yönelmiş yamacında yine de ses, bir insan sesi. uzun kuşkuyla. insanlar artık sadece isimleriyle varlar, belki o bile değil. uzak bir yer mümkün. sütün yalnızlığıyla kalan.
‘Gigi’deki gizlilikler kurma isteği. ‘kara bir kuş’ta yine gizlenme var.
“Siyah bir kan akıyor
ben serinlemek istedikçe
yanan o ateşten.”- (acının ülkesi)
kanın akması bir yana basit şeyler öldürür. misal saksağan. basit bir şey olmadığından. ucundan kenarından bitirim bi ölüm. basit şey: mavi öksürük. öksürünce sarsılan temizlik. ölmenin olması için basit şeyin olmaması gerekir.
“o zaman inanabilirdim
bir gün her şeyin
ortalamasını alabileceğime
ortalaması alınmayan şeylerin
beni öldüreceğine.” – (yeryüzü)
boğazımı temizledim. güneş alçaldı. ikisi arasında bir bağlantı yok..
Sami Baydar şiiri odayı havalandırdı. hayal kurmanın.
yanık kokusu dindi. burun rahatladı, telaşlı bir kulak kaldı geriye.
resim ve şiir, ‘Ayrılık Tablosu’nun melekleriyle birlikte.
“bir kuğunun uzanışını gösteren bu resimde
ışığın düştüğü yerlere gizlenmiş melekler”
yağmurlar yağacak daha. meleklere gidilmesi bu yüzden. ‘ak melek kanadı bıyıklar’a.
“Sargıların yol olur diye
düşler bittikten sonra dönecek meleklere”
(ölümün eli)
Otların tutuştuğunu başka gören olmamış mıdır? Ama duman gidiyordur kan gibi.
‘Kan’ dünyayı dolaşırken bizi de mi dolaşır’?
* yasakmeyve, sayı 53
http://pusubilici.blogspot.com/2012/12/sami-baydarn-yesilalevinde-meleklere.html
http://pusubilici.blogspot.com/2012/12/sami-baydarn-yesilalevinde-meleklere.html
29 Eylül 2013 Pazar
Varla yok arasında / Perihan Mağden *
Duvarlarımdaki en güzel resimler, iki ressama aittir: Sami'ye ve Burhan'a.
Sami Baydar benim için Sami'dir. Burhan Uygur da, Burhan.
Her ikisi de annemin arkadaşıydılar. Sonra Sami, benim de arkadaşım oldu. İzin verdikçe.
Sami, Türkiye'nin en mühim ressamlarından biridir. Levent'te, Proje 4L'de resimleri sergileniyor, 'Organize İhtilaf' sergisinde. Gidin, görün. İnsanın Sami'nin resimlerini, desenlerini görmesi nasıl bir histir -yaşayın isterim.
Ne resmiyle, ne şiiriyle hiçbir kuşağa ait değildir Sami: yalnızca kendi kendine.
Resmi şiirine, şiiri resmine akar. Giderek incelen bir şiir, giderek incelen bir resim.
Bir yerlerde kopmasından korkarsınız, öylesine bir incelme hali.
Hayır! Sami, size (ve en çok kendine) bu korkuyu yaşatırken, giderek inceltirken yaptıklarını; durduğu yerde durmaktadır: Sami Baydar Yeri'nde. Odasında. Adasında. Çakılında.
Benimki büyük cüretkârlık. Sami üstüne yazmaya teşebbüs. Everest Yayınları'ndan kitabı çıktı. Kitaba adını veren şiiriyle ve başımı döndüren iki şiiriyle, ödüllendiriliyoruz.
Sami Baydar benim için Sami'dir. Burhan Uygur da, Burhan.
Her ikisi de annemin arkadaşıydılar. Sonra Sami, benim de arkadaşım oldu. İzin verdikçe.
Sami, Türkiye'nin en mühim ressamlarından biridir. Levent'te, Proje 4L'de resimleri sergileniyor, 'Organize İhtilaf' sergisinde. Gidin, görün. İnsanın Sami'nin resimlerini, desenlerini görmesi nasıl bir histir -yaşayın isterim.
Ne resmiyle, ne şiiriyle hiçbir kuşağa ait değildir Sami: yalnızca kendi kendine.
Resmi şiirine, şiiri resmine akar. Giderek incelen bir şiir, giderek incelen bir resim.
Bir yerlerde kopmasından korkarsınız, öylesine bir incelme hali.
Hayır! Sami, size (ve en çok kendine) bu korkuyu yaşatırken, giderek inceltirken yaptıklarını; durduğu yerde durmaktadır: Sami Baydar Yeri'nde. Odasında. Adasında. Çakılında.
Benimki büyük cüretkârlık. Sami üstüne yazmaya teşebbüs. Everest Yayınları'ndan kitabı çıktı. Kitaba adını veren şiiriyle ve başımı döndüren iki şiiriyle, ödüllendiriliyoruz.
SAMİ BAYDAR VEYA MAX ERNST KOLAJLARINA BAKIP ŞİİRLER YAZMAK / Zeynep Arkan *
Sami Baydar şiirleri damıtılmış,
naif ve benzersiz. Tıpkı bir tablodaki orijinalliği, dünyayı
nasıl görüyorsa öyle temsil edebilme yeteneğini kendine has bir
biçimde aktarır. Duyguları bir çocuk kadar net, düşünceden
doğan bir görme biçimiyle birleşir. Dünyaya bir tabloya bakar
gibi bakar, yorumları sonsuza kadar sürecek gibidir. Hep aynı
konuları yazar, hep aynı sadelikte ve bıktırıcı olmadan
okunmayı başarır. Onun temel konusu sarsılmaz biçimde yinelense
de tekrara düşmez. Çünkü Dünya her an
yeniden yaratılmaktadır.
Sami Baydar en çok ve en güzel
“Dünya” diyen bir şair. Dünya ile bir işi kalmamış
olduğundan değil, Dünya’ya ait hiçbir şeyle fazla ilgilenmiyor
gibi görünmesine rağmen, şiirinde yalnızca dünyayla
ilgilenmektedir. Dünya güzellikleri, renkler, güneş, kelebekler,
bitkiler adeta bir çocuk dikkati gösterilerek yorumlanır. “görgülü
kızların/katladığı/kar taneleri”(1) mısraı Kar’ı anlatan
en güzel mısralardan biridir.
Dünya’yı zihnen değiştirebilme,
nevi şahsına münhasır biçimde yorumlama, insanlara karşı
acziyeti beraberinde getirebilir. Değiştiremediğinden uzak kalma
duygusu ağır basar. Yine de mizantrop bir adamın şiirlerinde
insanlara dair “kötü”nün iması, “iyi”nin güzelliği,
sürekliliği vardır.
Sami Baydar’ın şiirindeki ses,
kimsenin sesini bastırmayacak kadar kırılgan ve özgündür.
Bu sebeple okurken herkes onu duyabilmek için sesini alçaltmak
zorunda kalacak ve bunu isteyerek yapacaktır. Yeni bir şeyler
söylediğinin farkında olmadan konuşan bir ses. Pür bir
yalnızlığı yaşarken “yapayalnızlık nedir?”(2) diye sorar
şiirinde. Bu mısra bana çok ilginç görünür. Yapayalnız bir
insanın “yalnızlık nedir?” diye sorduğu bir mısra
kalabalıklar içinde bunalmış, yılgın ve yalnız bile
görünemeyen insanlardan cevabını almak üzere “dünya”da
dolaşıma girer.
Yapayalnızlık nedir? En yalnız insan
bunun cevabını verebilir.
Şiirlerini
yapayalnızken okuduğumda çok sevdiğim Sami Baydar'ın ölümü
üzerine konuşurken “neden ölmüş?” diye soran birine adım
kadar emin olduğum bir cevabı verdim:
- Dünya yüzünden.
- Andersen Karşılayıcıları - Varla Yok Arasında, S.31, Everest Yay. 2003
- Kar- Nicholas’ın Portresi, S.51, YKY, 2005* Hacı Şair Dergisi, Plaka 51, Kasım 2012 Yayınları, "Sami Baydar Anısına" bölümünden.
Sami, güzel melek, / Ahmet Güntan. *
Sami,
güzel melek, herkesin birden meleği olunmuyor, o zaman başka bir
yerde bir şey eksiliyor, bunu sen iyi bilirsin, öyle sanıyorum
hayatın seni bu bilgiye getirdi, hikayelerindeki aşık kızlar,
onların hepsi sensin, öyle güzelsin. Seni incecik güzel biri
olarak hatırlıyorum, gençliğinden sonra az, belki bir iki
haberleştik. Yazdıklarından anlamaya çalıştım, nasıl
büyüdüğünü, nelere canının ne kadar büyük sıkıldığını,
sıkılıyordun, bu sıkıntını da kimseyle paylaşmadan kendin
taşıdın, Merzifon’a sığındın, kimseyle paylaşmadığın
sıkıntılarını çocuk saflığından süzerek bize buraya yazdın,
şiirde çocukçalığı kim sevmez, sen bizim güzel
çocukçalığımızdın, hiçbirimiz senden daha temiz daha duru
olamazdık. O çocukçalığa biricik karanlık deneyimini
yerleştirdin. Onu oraya öyle bir yerleştirdin ki artık kimse
çocukçalığı karanlık deneyiminden ayıramazdı. Hem saflık hem
karanlık, en karanlık noktada hâlâ aydınlık olan, sen, bu
sensin, senin dünyan bu, uyumadan önce okunabilen bir şairsin, ne
mutlu sana. Bir şeyin bir daha kimseyle paylaşmamak üzere örtüsünü
çekip kendine saklaman, uzun yıllar herkesin unuttuğu şeyleri
kendi içinde hâlâ kendinle konuşuyor olman, şiirlerini bu gözle
okuyabiliyoruz, öykülerini de. Yazdıklarında yaşadığın neyse
ona kriptik yuvalar buldun, biz Merzifon’da oturmayanlar bu
şifrelerde kendimizi bulurduk, ne tuhaf düzenek değil mi, halbuki
sen bir düşün kendi hikayene bambaşka nerelerden bakıyordun,
işte bunu ancak senin gibi beyin kimyasına koşulsuz teslim olan
şairler becerebilir, bence Merzifon
Vakası da senin beyin
kimyana tam teslimiyetindir. Merzifon’a başlangıçta geçici diye
düşündüğüm kalışın sonradan temelli oldu. Oradan bize
okurlara yalnızca yazdıklarını gönderdin, başka çok az
bağlantın oldu seni okuyanlarla. Bu mutluluk getiren bir çekilme
değildi, keder getiren bir çekilmeydi. Cinselliğini hiç
yaşayamadın, ama yazdıklarını okurken boşalma isteğini
görüyorum, ızdıraplı bir çekilme seninki, ahlak adına örnek
alınacak bir çekilme değil, sen kimse için bunu istemezdin
eminim, acıyı elinle nasıl kuş gibi kaldırdığını biz buradan
gördük, kararlı bir çekilme orası tamam, İstanbul’un genç
güzel parlak şairi Merzifon’a gidiyor, değişik bir hikaye
mutlaka, doğru anlamak lazım, senin melekliğini korumak isteyen
herkes bence seni yüceltilmemiş sivil bir bölgede tutmak
isteyecektir, serbest bir yer. Önce hasta diye gidiyorsun, ama sonra
oralı oluyor, oradan bir dış çevreye şifreler gönderiyorsun,
bunlar karanlık sıkıntılı metinler, ama okuyana bir dayanma gücü
veren bir çocukcalığı var, bilgeliği oradan geliyor,
çocukcalığını koruyabilmek için ne egzersizler yaptın, bilmek
isterdim, seni anlamamız için senin çok şeyini anlamamız lazım,
asla gargaraya gelecek bir yapıt bir yaşam bırakmadın. Yine de
kimse böyle olmasını istemezdi, bu kanı herkeste var, keşke daha
serbest bir hayatın olsaydı, ben kendin için bunu istediğine
eminim, keşke gerçekleşebilseydi de demişsindir mutlaka, Sami,
güzel melek, işte ben buna üzülüyorum, sen aydınlığı hak
ediyordun, her şeyinle pırıl pırıl parlıyordun, olmadı, gök
senin için aydınlanmadı, önce aydınlık olan şey sonra nasıl
birden karanlığa düştü değil mi, Beşiktaş Spor Caddesinde
gördüğüm o güzel çapkın Sami’nin melek kanatlarını çıkarıp
büyük aşkı olan bir erkeğin omzuna başını güvenle
koyabilmesini isterdim, çok mutlu olurdun eminim, belki o kimsenin
almayı kabul etmediği şeyi almaya aşıkça istekli birini
bulacaktın, beyin kimyan seni yolda bıraktı, arada bir şey olmalı
mutlaka, bana öyle geliyor, beyin kimyanın seni yolda bırakmasıyla
Merzifon arasında, adına hastalık
dedikleri donuklaştırıcı-uzaklaştırıcı dışında önemli
somut bir şey, neden kabul ettin, işte senin şiirin onu anlatıyor,
gerçeği de belki çok az kişi biliyor. Sana sorarlarsa orada Sen
bu işi böyle nasıl tökezlemeden 50 yaşına kadar taşıdın,
de ki Ben taşımadım onu
şiire taşıttım. Daha
çok taze, daha dün gittin, ben yalnızca bana ilk al
basmasını yazıyorum,
seninle ilgili duygularıma hiçbir düşünce karışsın
istemiyorum, seninle ilgili çocukçalığımı hep koruyacağım,
ben de seviyorum çocukçalığı, ama benim hiç Merzifon’um
olmadı, benimki de başka türlü bir jimnastik, uzun iş, sonra
anlatırım, senin deneyimini, ki sen bize asıl onu bıraktın, ben
içimde taşıyacağım, dilerim benim Allah’ım seni
dinlendirecektir.
* Kitap-lık Dergisi, Sayı: 165, Ocak-Şubat 2013.
* Kitap-lık Dergisi, Sayı: 165, Ocak-Şubat 2013.
SAKİN VE ŞAŞKIN, GÜNGÖRMÜŞ VE ERMİŞ BİR ŞAİR: Sami'nin dünya halleri / Seyhan Erözçelik *
Sami Baydar, son yılların en iyi şiirlerinden birini yazıyor. Şiiri tanıyan ve sevenler, onun şiirini daha Beyaz kitaplarında yayımlanırken fark etmişlerdir. Kiraz Ağacım Japonya, Sülüslü Sayfalar, Cezayir gibi şiirlerinin birçok arkadaşım tarafından mırıldanıldığını hatırlıyorum. Mırıldanmak dedım. Çünkü bu şiirleri mırıldanabilirsiniz, yüksek sesle bağıramazsınız.
Sami'nin şiirleri 1982'den beri yayımlanıyor. Garip bir boşluğun hüküm sürdüğü dönemde, birçoğumuz gibi o da şiirlerini az basılan, az dağıtılan ve meraklısına hitap eden dergikitaplarda yayımladı. Bu dergikitapların (Beyaz, Şiiratı, Sokak, Üççiçek, Poetika ve başkaları) benim yaşıtlarımın gözünde önemi büyüktür. Bugünkü şiirin tohumlarının oralarda atıldığını rahatlıkla söyleyebilirim.
Yeşil Alev, Sami Baydar'ın Dünya Efendileri'nden sonraki şiir kitabı. Bu kitapta, 1987 ve 1990 yılları arasında yazılmış şiirler var. Kitaptaki bölüm adları, aynı zamanda o bölümlerin ilk şiirlerinin de adları: Bu Sular Dünyası, Dehşet, Alınlık, Turunculuğu Yüzünden, Yeşil Alev, Acının Ülkesi ve Şaka. Kitabı bölümlere ayırmanın beli bir mantığı olmadığını sanıyorum. Yalnızca, insana okurken nefeslik zamanlar veriyor. Yoksa kitap bir kaleydoskop gibi. İstediğiniz sayfadan açıp, kimi yerleri atlayarak, tekrar geriye dönerek ve ilerleyerek okuyabilirsiniz. Sayfaları öyle çevirebilirsiniz. Her sayfada, her selüloz tabakada, mükemmel bir hayvan olan salyangozun bıraktığı pırıltıları göreceksiniz.
Sami, dünyaya sanki evinin camında oturan bir çocuk gibi bakıyor. Sokakta oynamış, işini bitirmiş, oyunlar da bitmiş, ama o hâlâ dışarıyı merak ve ilgiyle izliyor. Her şeyi tekrar ve tekrar keşfeden bir çocuk. Bu çocuğun önemli ya da önemsiz bütün gördükleri aynı sakinlikte söyleniyor: Melek sakinliğinde. İlk şiir kitabı Dünya Efendileri'nde dünyada olup bitenler daha keskin ve yaramazca aktarılıyordu. Bu kitapta Sami, çevresindeki şeyleri sevgiyle yargılıyor: "yatak açılmış, çöpler kararsız ve çıkarsız, / öylece ve her şey sağlam / evin içinde, yalnız saatler kurulmamış." Bu sakinlik, sadece görünür olan. Şiirler deşildiğinde kaleydoskop dönüyor ve İsa nasıl çıt! diye asi oluyorsa, derinlerde de melekle şeytan dans ediyor. (Melek, kitapta oldukça sık geçen sözcüklerden.)
Kitaptaki dünya, bütün zamanları geçmiş, yaşanmış bir Peter Pan dünyası gibi. Bir şeyler hatırlanıyor, aktarılıyor ve başka birtakım çocuklara öğütler veriliyor. Gerilerde masallar, okunan kitaplar, şiirler, ilişkiler, dostluklar, velhasıl dünyaya ilişkin her şey var. Bu her şeyin karşısında da Sami'nin sakin şaşkınIığı. Güngörmüş ve ermiş.
Kitaplarının adları bile Sami'nin dünyasına girmeye kışkırtacaktır sizi: Dünya Efendileri ilk şiir kitabı. Dünyadan Çıkış Yollan ilk öykü kitabı. Dünyada Anılara Bakıyorum yeni çıkan öykü kitabı. Yeşil Alev'i bu kitaplarla birlikte okuduğunuzda Sami'nin kırgınlığını anlayacaksınız: "ruhum eğer bir maddeyle birleşecekse / tekrar, bir ağaç olsun, insan / sevgisini yaşamak bana ağır geldi / insanın her şeyi, nesnesi, bana ağır geldi."
* Cumhuriyet Kitap, Sayı 91, 21 Kasım 1991.
Sami'nin şiirleri 1982'den beri yayımlanıyor. Garip bir boşluğun hüküm sürdüğü dönemde, birçoğumuz gibi o da şiirlerini az basılan, az dağıtılan ve meraklısına hitap eden dergikitaplarda yayımladı. Bu dergikitapların (Beyaz, Şiiratı, Sokak, Üççiçek, Poetika ve başkaları) benim yaşıtlarımın gözünde önemi büyüktür. Bugünkü şiirin tohumlarının oralarda atıldığını rahatlıkla söyleyebilirim.
Yeşil Alev, Sami Baydar'ın Dünya Efendileri'nden sonraki şiir kitabı. Bu kitapta, 1987 ve 1990 yılları arasında yazılmış şiirler var. Kitaptaki bölüm adları, aynı zamanda o bölümlerin ilk şiirlerinin de adları: Bu Sular Dünyası, Dehşet, Alınlık, Turunculuğu Yüzünden, Yeşil Alev, Acının Ülkesi ve Şaka. Kitabı bölümlere ayırmanın beli bir mantığı olmadığını sanıyorum. Yalnızca, insana okurken nefeslik zamanlar veriyor. Yoksa kitap bir kaleydoskop gibi. İstediğiniz sayfadan açıp, kimi yerleri atlayarak, tekrar geriye dönerek ve ilerleyerek okuyabilirsiniz. Sayfaları öyle çevirebilirsiniz. Her sayfada, her selüloz tabakada, mükemmel bir hayvan olan salyangozun bıraktığı pırıltıları göreceksiniz.
Sami, dünyaya sanki evinin camında oturan bir çocuk gibi bakıyor. Sokakta oynamış, işini bitirmiş, oyunlar da bitmiş, ama o hâlâ dışarıyı merak ve ilgiyle izliyor. Her şeyi tekrar ve tekrar keşfeden bir çocuk. Bu çocuğun önemli ya da önemsiz bütün gördükleri aynı sakinlikte söyleniyor: Melek sakinliğinde. İlk şiir kitabı Dünya Efendileri'nde dünyada olup bitenler daha keskin ve yaramazca aktarılıyordu. Bu kitapta Sami, çevresindeki şeyleri sevgiyle yargılıyor: "yatak açılmış, çöpler kararsız ve çıkarsız, / öylece ve her şey sağlam / evin içinde, yalnız saatler kurulmamış." Bu sakinlik, sadece görünür olan. Şiirler deşildiğinde kaleydoskop dönüyor ve İsa nasıl çıt! diye asi oluyorsa, derinlerde de melekle şeytan dans ediyor. (Melek, kitapta oldukça sık geçen sözcüklerden.)
Kitaptaki dünya, bütün zamanları geçmiş, yaşanmış bir Peter Pan dünyası gibi. Bir şeyler hatırlanıyor, aktarılıyor ve başka birtakım çocuklara öğütler veriliyor. Gerilerde masallar, okunan kitaplar, şiirler, ilişkiler, dostluklar, velhasıl dünyaya ilişkin her şey var. Bu her şeyin karşısında da Sami'nin sakin şaşkınIığı. Güngörmüş ve ermiş.
Kitaplarının adları bile Sami'nin dünyasına girmeye kışkırtacaktır sizi: Dünya Efendileri ilk şiir kitabı. Dünyadan Çıkış Yollan ilk öykü kitabı. Dünyada Anılara Bakıyorum yeni çıkan öykü kitabı. Yeşil Alev'i bu kitaplarla birlikte okuduğunuzda Sami'nin kırgınlığını anlayacaksınız: "ruhum eğer bir maddeyle birleşecekse / tekrar, bir ağaç olsun, insan / sevgisini yaşamak bana ağır geldi / insanın her şeyi, nesnesi, bana ağır geldi."
* Cumhuriyet Kitap, Sayı 91, 21 Kasım 1991.
Tavus Kuşunun Yol Arkadaşlığı ve Tanrının Buyruğu. / Saba Kırer *
Emirlerini Yerine Getiremiyoruz.
…
Kanında kiraz suyu olan bileğimi
Kesilmesi çok zor bileğimi
Bir bıçakla kesmek istediğimde
Kral King’in sesini duydum
Kral King’den. Sami Baydar.
Parmaklarını saç diplerinde gezdirip diken diken havalandıran ergen oğlanlar gibiydi, hali. Oysa yandan ayırdığı saçlarını gayet düzgün tarardı hep. Sanki rüzgârın şiddetiyle kafasındaki bütün teller birbirine karışmıştı, o an. Polonya filmlerinin ağır sahnelerinde yer alan bir oyuncunun yüzünün aynıydı gördüğüm yüz. Yine o, motifleri birbirine geçmeli kazak üzerindeydi. Arkasındaysa, bir tavus kuşu bakışlarını doğrudan üzerimize dikmişti. Kanatlarını açan kuş, ipek ibrişim bir kabartmayla, köşe kırlentine oturtulmuştu. O, Omzunu kuşun sırtına dayamıştı. İncecik parmaklarının arasındaysa yanından hiç eksik etmediği sigara. Yine de her zaman içtiği Harman’ı acemice tutuşu! O, donuk duruşuyla, bakışlarındaki uzaklıkla filmin karesine ilk görüntülendiği anla girmiş bir aktörün, solgun suretini taşımaktaydı. Rolü icabı değil de, fark edilmediği için ya da o kare unutulup kaldığı için kayıtlara geçmiş, oradaki tüm solgunluğuyla da perdelere yansımış birinin görünümündeydi. Bana ilk defa göründüğünde.
Onun Sözlüsü ve ‘Kızıl Afiş Marşı’nı seslendirme
O, annesinin zarif elleriyle pat pat vurup -her zaman sarı ve turuncu karışımı boyadığı güneş o gün de yine kuvvetli, parlakmış- güneşin altında pamuklarını kabarttığı yastıklara bakmış. Sakız gibi bembeyazmış. Başkalarında asla bulamayacağı bir temizlik kokusu. Annesinin elleriymiş, mis kokuluymuş. Üst üste koyduğu, iki puf yastığı başının altına almış, sakin sulara dalmış. Öğlen uykusu bu, hafif olurmuş, tatlı olurmuş. Hem annesi yanı başında. Hem de uyanıncaya kadar, kazağı ören kız da gelmiş olacak. Ona, Onun için herkesten sakladığı, akide şekerlerinden bile şeker, pembe buselerden getirecek. Kızın annesi tembih etmişmiş. Kız da annesine verdiği söze bağlı kalmış. Kimselere göstermemiş kutusunu. Ebediyen göstermezmiş. Ama kız ona söz vermiş: “Sen merak etme!” demiş. “Aramızda bir sır!” demiş. “Nasıl olsa Tanrılar yüzlerini geri çevirir, benim mahremime bakmaz. Evin her yanını kapatırsak cinler de içeriye giremez!” demiş. “Yalnızca sana, senin için açacağım bacaklarımı” demiş, düşüncesini sözlüsüne belirtmiş. Pudra kokan kutusunu açıp gösterecekmiş. Sözünü tutarmış, biliyormuş!
O, düşlere dalmış: “Küçük kutu! Küçük kutu! Sözlümün bana vereceği en güzel armağan. Her armağan paketinden de, selüloz ambalajından da, rafya fiyonktan da çok daha alımlı. Üzerini tamamen pudralayışı! Daha da belirginleşen dışbükey. Kasıklarının ağırlığı, baldırları, baldır ağının basıklığı. Hem her şeyiyle bir dünya. Tanrının, elleriyle bahşettiği dünyadan bir parça. Hem de en uzak nesneyi bile yakınlaştıran, dokunuyorum, büsbütün hâkimim, sahibi benim duygusunu yaşatan, henüz içimizde bu olup bitenlerle baş edememişken, bu duygunun yer değiştirdiği, bizi bir başka duyguya saldığı, içine, derinliklerine çeken, içine, diplerine gömen, bizi kendi içine hapseden bir mercek. Oylumunda, incecik bir pudra tabakasının oluştuğu derin kutu!” demiş, iç geçirmiş.
Farkındaymış! Onun sözlüsü, diğerlerinin sözlüsü gibi değilmiş. Fakültede, kampüsün içerisinde, komünistlerin forum düzenlendiği taş sahında sözlüsünün en yakın arkadaşıyla el ele tutuşup Leo Ferre’in Kızıl Afiş Marşı’nı göğe yükselen bir ses tonuyla seslendirmezmiş. Mimarlığın arkasında uzanan, birbirinden eşsiz ağaçların olduğu koruya girip, bir başkasıyla kurumuş yaprakları topuğuna basa basa çiğnemez, çıtırtı yürüyüşü yapmazmış. Heykellerin sergilendiği taraçaya çıkıp onunla bununla sigara tüttürmezmiş. Heykel bölümünden yok öğrencisiymiş, yok doktorasıymış yaş günü için verdiği partiye, Öğrenci evine davet etmezmiş. Antikacıdan edindiği tek kanepeyi, sözlüsünün en yakın arkadaşıyla her gece paylaşmazmış. Hakiki bir sevgili. Ebediymiş.
* Hacı Şair Dergisi, 23 Koltuk, Mart 2013 Yayınları.
…
Kanında kiraz suyu olan bileğimi
Kesilmesi çok zor bileğimi
Bir bıçakla kesmek istediğimde
Kral King’in sesini duydum
Kral King’den. Sami Baydar.
Parmaklarını saç diplerinde gezdirip diken diken havalandıran ergen oğlanlar gibiydi, hali. Oysa yandan ayırdığı saçlarını gayet düzgün tarardı hep. Sanki rüzgârın şiddetiyle kafasındaki bütün teller birbirine karışmıştı, o an. Polonya filmlerinin ağır sahnelerinde yer alan bir oyuncunun yüzünün aynıydı gördüğüm yüz. Yine o, motifleri birbirine geçmeli kazak üzerindeydi. Arkasındaysa, bir tavus kuşu bakışlarını doğrudan üzerimize dikmişti. Kanatlarını açan kuş, ipek ibrişim bir kabartmayla, köşe kırlentine oturtulmuştu. O, Omzunu kuşun sırtına dayamıştı. İncecik parmaklarının arasındaysa yanından hiç eksik etmediği sigara. Yine de her zaman içtiği Harman’ı acemice tutuşu! O, donuk duruşuyla, bakışlarındaki uzaklıkla filmin karesine ilk görüntülendiği anla girmiş bir aktörün, solgun suretini taşımaktaydı. Rolü icabı değil de, fark edilmediği için ya da o kare unutulup kaldığı için kayıtlara geçmiş, oradaki tüm solgunluğuyla da perdelere yansımış birinin görünümündeydi. Bana ilk defa göründüğünde.
Onun Sözlüsü ve ‘Kızıl Afiş Marşı’nı seslendirme
O, annesinin zarif elleriyle pat pat vurup -her zaman sarı ve turuncu karışımı boyadığı güneş o gün de yine kuvvetli, parlakmış- güneşin altında pamuklarını kabarttığı yastıklara bakmış. Sakız gibi bembeyazmış. Başkalarında asla bulamayacağı bir temizlik kokusu. Annesinin elleriymiş, mis kokuluymuş. Üst üste koyduğu, iki puf yastığı başının altına almış, sakin sulara dalmış. Öğlen uykusu bu, hafif olurmuş, tatlı olurmuş. Hem annesi yanı başında. Hem de uyanıncaya kadar, kazağı ören kız da gelmiş olacak. Ona, Onun için herkesten sakladığı, akide şekerlerinden bile şeker, pembe buselerden getirecek. Kızın annesi tembih etmişmiş. Kız da annesine verdiği söze bağlı kalmış. Kimselere göstermemiş kutusunu. Ebediyen göstermezmiş. Ama kız ona söz vermiş: “Sen merak etme!” demiş. “Aramızda bir sır!” demiş. “Nasıl olsa Tanrılar yüzlerini geri çevirir, benim mahremime bakmaz. Evin her yanını kapatırsak cinler de içeriye giremez!” demiş. “Yalnızca sana, senin için açacağım bacaklarımı” demiş, düşüncesini sözlüsüne belirtmiş. Pudra kokan kutusunu açıp gösterecekmiş. Sözünü tutarmış, biliyormuş!
O, düşlere dalmış: “Küçük kutu! Küçük kutu! Sözlümün bana vereceği en güzel armağan. Her armağan paketinden de, selüloz ambalajından da, rafya fiyonktan da çok daha alımlı. Üzerini tamamen pudralayışı! Daha da belirginleşen dışbükey. Kasıklarının ağırlığı, baldırları, baldır ağının basıklığı. Hem her şeyiyle bir dünya. Tanrının, elleriyle bahşettiği dünyadan bir parça. Hem de en uzak nesneyi bile yakınlaştıran, dokunuyorum, büsbütün hâkimim, sahibi benim duygusunu yaşatan, henüz içimizde bu olup bitenlerle baş edememişken, bu duygunun yer değiştirdiği, bizi bir başka duyguya saldığı, içine, derinliklerine çeken, içine, diplerine gömen, bizi kendi içine hapseden bir mercek. Oylumunda, incecik bir pudra tabakasının oluştuğu derin kutu!” demiş, iç geçirmiş.
Farkındaymış! Onun sözlüsü, diğerlerinin sözlüsü gibi değilmiş. Fakültede, kampüsün içerisinde, komünistlerin forum düzenlendiği taş sahında sözlüsünün en yakın arkadaşıyla el ele tutuşup Leo Ferre’in Kızıl Afiş Marşı’nı göğe yükselen bir ses tonuyla seslendirmezmiş. Mimarlığın arkasında uzanan, birbirinden eşsiz ağaçların olduğu koruya girip, bir başkasıyla kurumuş yaprakları topuğuna basa basa çiğnemez, çıtırtı yürüyüşü yapmazmış. Heykellerin sergilendiği taraçaya çıkıp onunla bununla sigara tüttürmezmiş. Heykel bölümünden yok öğrencisiymiş, yok doktorasıymış yaş günü için verdiği partiye, Öğrenci evine davet etmezmiş. Antikacıdan edindiği tek kanepeyi, sözlüsünün en yakın arkadaşıyla her gece paylaşmazmış. Hakiki bir sevgili. Ebediymiş.
* Hacı Şair Dergisi, 23 Koltuk, Mart 2013 Yayınları.
28 Eylül 2013 Cumartesi
Daracık dünya karmakarışık / Orhan Kahyaoğlu *
Sami Baydar, şiirde en zor olanı başaran, nadir şairlerden biri. 1987 yılında, ilk şiir kitabı Dünya Efendileri yayımlandığında, hiçbir şiir kaynağına bağlanamayan bir şiirle karşılaşılmış ve bu kitaptaki şiir dünyası, okuyanları şaşırttığı kadar büyülemişti. Şair, daha ilk kitabında, tamamen kendine ait bir dünya kurmuştu. Ama, bu basit anlamıyla şairin iç ya da dil dünyası demek değildi. Şair Lale Müldür, Sombahar şiir dergisinin 14. sayısında bu kitaptan hareketle kaleme aldığı kısa ama o denli de sıkı metninde bu şiirin 'kendi üzerine kapanmış görünen bir dünya'sı olduğunu vurgulamıştı. Müldür, metnin bir başka yerindeyse, Baydar'ın 'şaşırtıcı plastiklikte kırdığı dil'i açımlama, çözümleme uğraşındaydı. Gerçekten de Baydar daha bu ilk yapıtında, üstüne çok konuşulup düşünülecek bir şiirin başlangıç cümlesini kurmuştu. Bu şiir, ardından gelen kitaplarla devamlı içselleşip derinleşti. Tamamen kendinin olan bu dünyada, ne tek başına lirik bir karaktere, ne de plastik veya mistik bir şiir bağlamına eklemlenebilir özellikteydi. Şairin her kitapta pekişen bir şiir dünyası, bir evreni, hatta bir poetikasının oluştuğu, pekiştiği söylenebilir. Şair, kendine özgü renkleri, motifleri olan, benzersiz metaforlarla dilini geliştirip, resim geri planının da etkisiyle -Sami Baydar aynı zamanda ilginç bir ressamdı da- bir 'dünya tablosu' çizmekle uğraşıyor. Belki ömrü bu tabloyu bitirmekle geçecek, ama şu hâliyle bile gözleri kamaştıracak özen ve ayrıcalıkla.
Acı yüklü bir yürüyüş
Sami Baydar'ın son şiir kitabı, kısa süre önce Nicholas'ın Portresi adıyla yayımlandı. Baydar'ın şiir dünyasında çiçekleri, bitkileri ve renkleriyle hep özel bir doğası olagelmiştir. Bu bilinesi bir pastoral dünya hiçbir zaman olmamıştır. Bu şiir zarif, kaygan ve okunaklı olduğu hâlde, nüfuz edilmeden açımlanamayan sorularla yüklüdür. Kolayca yanıtlanamayan kapalı sorulardır bunlar. Doğanın güzellikleri kadar, sayısız nesne de bu şiirin kopmaz parçasıdır. Nesneler dünyasıyla bile, Baydar garip bir ruhaniliği şiirlerinde barındırmayı hep becerir. Bu ruhaniliğin içinde resmin matematiğini bile bulmak mümkündür. Buna, Baydar şiirindeki ilginç müzikaliteyi de eklersek, onun dünyası bir nebze de olsa açımlanmaya çalışılır. Yenisinden önceki beş kitap arasında yer alan Yeşil Alev ve Dünya Bana Aynısını Anlatacak adlı iki çarpıcı kitabında değindiğimiz özelliklerin birçoğunun farkına varılır.
Nicholas'ın Portresi Baydar'ın, bazı kesimlerce zor telaffuz edilse de, inanılmaz usta bir şair olduğunun belgesi niteliğinde. Baydar, artık, ruhani karakterli de olsa şiirindeki ilginç plastiklikten tam anlamıyla sıyrılma çabasında bu yapıtta. Nicholas'ın Portresi kitabının bir köşesinde, Baydar'ın, dünyasının, onun bir tür oyuncağı olduğu da imleniyor. Bu, bir anlamda, Baydar'ın şiirinde devamlı hissedilen çocuksuluğun, bu kitapta daha bir altının çizilmesi. Kitaptaki 'Duygu Yaraları' başlıklı, on bölümlük uzun şiirde, doğayla ve iç dünyayla olan acı yüklü bir yürüyüşün, hatta yolculuğun izlerini bulmak mümkün. Bu şiirlerin bazıları hüzünlü ve lirik şarkılar gibi gözükürken, bu şarkıların olsun, yolculuğun olsun yoğun 'duygu yaraları'yla bezeli olduğu hemen hissediliyor. Şairin bu bölümdeki dünyası hem doğanın, hem de kendi doğasının acılı yanını yansıtmakta. Örneğin bu şiirin dördüncü bölümünde pastoral bir hava ağırlığını koyarken, insanın iç dünyası ve çocuk yanı masumiyeti- sorgulanmakta. Şiirinde doğaya gitgide tutkuyla bağlanmış bir Baydar'la bu bölümde baş başa kalırken, duygularını devamlı kanırtan saf bir çocuğun iç dünyasıyla da karşılaşılıyor. 'Duygu Yaraları' bölümünün bir başka şiiri olan 'Yıldız Çiçeği', Baydar'ın düzanlatımcı şiir dünyasının mükemmel bir örneği niteliğinde. Onun bu şiirde 'sevgili' olarak özlemlediği bir kişi olmaktan çok dünyası ve doğası olarak dizelere dönüşmüş. Başta değindiğimiz Baydar'ın dünyasını bir anlamda resmini ve tablosunu da- çok iyi yansıtan bir başka örnekse 'Bitki' adlı büyülü şiiri.
Olgunlaşmış Baydar şiiri
'Doğumgünü' adlı ikinci bölüm, şairin 'kendi üzerine kapanmış' dünyasını derinlemesine yansıtan şiirlerle dolu. Şair, bu kez dünyasına, tablosuna, şiirine yolculuğunu 'Kalp' ve 'Doğumgünü' adlı şiirlerde poetik bir sorgu alanına taşıyor. Dünyanın şairin iç dünyasında bir tür oyuncağı da olduğunun en çekici işaretleriyle dolu. 'Rüya' şiirinde, sevgili ve sevişme, beniyle, doğayla ve dünyasıyla bezeli. Bu bölümdeki bir başka 'Rüya' şiirindeyse, bu kez devamlı iç dünyasıyla konuşan bir Baydar'la karşılaşılıyor. Şairin, baştan beri oluşturmakla uğraştığı bir dünyası olmanın yanı sıra, 'Bulut' şiirinde şair şu dizeyi de yazabiliyor:
Şimdi haritalarımı da aştım
Bu dize bir anlamda şairin dünyasını yenilediği, zenginleştirdiğinin farkında oluşunun açık bir ifadesi gibi. Zaten şair 'Geri Dönüş' şiirinde de bir 'öteki dünya'dan açıkça söz edebiliyor. Bir bütün ve poetik bir tavrı yansıtan bölümün son cümlesi olan 'Aşk' adlı şiirdeyse, gizliden gizliye 'sen' ile 'ben'in karmaşık birlikteliği ve birbirinden kopuşları çağrıştırılmakta.
Kitaba adını veren bölümse, Baydar şiirindeki özel dil ve üsluptaki gücünü çok iyi vurguluyor. Özellikle de 'Kar' adlı şiir. Şairin, bir portre olarak bu kitapta devamlı zenginleşen, derinleşen bir dünyası var ki, o farklı bir 'bakma' tarzını da beraberinde getiriyor. 'Dünya Gözüyle'de bakılmalı gerektiğinde bu tabloya. Bu addaki şiirin dörtlüğü herhalde Baydar'ın poetik algısını da çok özenle yansıtmakta:
Dünya gözüyle bir eski suluboya.
Dünya gözüyle dünya.
'Paranoya' adlı şiirse, şairin kitap boyu, aslında, sanki paranoyanın doğum gününü tüm kitaba yedirme isteğiyle dolu. Evet, belki de şairin paranoyalarının sonucu yapılıyor tüm tabloları. Yani, dünyanın kendisi zaten bir paranoya. Ve kitabın son şiiri Nicholas'ın Portresi'nde şair şunu tüm açıklığıyla söyleyebiliyor. 'Dünya/Nicholas'ın Portresiydi'. Artık, zenginleştiği kadar olgunlaşmış bir Baydar şiiri var. Dünya Efendileri onun için sözcükler ve sonsuz renkler. Görüntü ve aşk bu şiirde çok derinlerde. Onun şiir dilini devamlı keşfetmeden dünyasına girmek de zor. Ama, has ve ayrıcalıklı şiirin de biricik özelliğidir bu. Baydar'ı, Türkçe yazılan şiirin son çeyrek yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biri olarak anarsak, herhalde fazla abartmamış oluruz.
* Radikal Kitap, 9 Eylül 2005.
http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=haberyazdir&articleid=857379
Sami Baydar'ın son şiir kitabı, kısa süre önce Nicholas'ın Portresi adıyla yayımlandı. Baydar'ın şiir dünyasında çiçekleri, bitkileri ve renkleriyle hep özel bir doğası olagelmiştir. Bu bilinesi bir pastoral dünya hiçbir zaman olmamıştır. Bu şiir zarif, kaygan ve okunaklı olduğu hâlde, nüfuz edilmeden açımlanamayan sorularla yüklüdür. Kolayca yanıtlanamayan kapalı sorulardır bunlar. Doğanın güzellikleri kadar, sayısız nesne de bu şiirin kopmaz parçasıdır. Nesneler dünyasıyla bile, Baydar garip bir ruhaniliği şiirlerinde barındırmayı hep becerir. Bu ruhaniliğin içinde resmin matematiğini bile bulmak mümkündür. Buna, Baydar şiirindeki ilginç müzikaliteyi de eklersek, onun dünyası bir nebze de olsa açımlanmaya çalışılır. Yenisinden önceki beş kitap arasında yer alan Yeşil Alev ve Dünya Bana Aynısını Anlatacak adlı iki çarpıcı kitabında değindiğimiz özelliklerin birçoğunun farkına varılır.
Nicholas'ın Portresi Baydar'ın, bazı kesimlerce zor telaffuz edilse de, inanılmaz usta bir şair olduğunun belgesi niteliğinde. Baydar, artık, ruhani karakterli de olsa şiirindeki ilginç plastiklikten tam anlamıyla sıyrılma çabasında bu yapıtta. Nicholas'ın Portresi kitabının bir köşesinde, Baydar'ın, dünyasının, onun bir tür oyuncağı olduğu da imleniyor. Bu, bir anlamda, Baydar'ın şiirinde devamlı hissedilen çocuksuluğun, bu kitapta daha bir altının çizilmesi. Kitaptaki 'Duygu Yaraları' başlıklı, on bölümlük uzun şiirde, doğayla ve iç dünyayla olan acı yüklü bir yürüyüşün, hatta yolculuğun izlerini bulmak mümkün. Bu şiirlerin bazıları hüzünlü ve lirik şarkılar gibi gözükürken, bu şarkıların olsun, yolculuğun olsun yoğun 'duygu yaraları'yla bezeli olduğu hemen hissediliyor. Şairin bu bölümdeki dünyası hem doğanın, hem de kendi doğasının acılı yanını yansıtmakta. Örneğin bu şiirin dördüncü bölümünde pastoral bir hava ağırlığını koyarken, insanın iç dünyası ve çocuk yanı masumiyeti- sorgulanmakta. Şiirinde doğaya gitgide tutkuyla bağlanmış bir Baydar'la bu bölümde baş başa kalırken, duygularını devamlı kanırtan saf bir çocuğun iç dünyasıyla da karşılaşılıyor. 'Duygu Yaraları' bölümünün bir başka şiiri olan 'Yıldız Çiçeği', Baydar'ın düzanlatımcı şiir dünyasının mükemmel bir örneği niteliğinde. Onun bu şiirde 'sevgili' olarak özlemlediği bir kişi olmaktan çok dünyası ve doğası olarak dizelere dönüşmüş. Başta değindiğimiz Baydar'ın dünyasını bir anlamda resmini ve tablosunu da- çok iyi yansıtan bir başka örnekse 'Bitki' adlı büyülü şiiri.
'Doğumgünü' adlı ikinci bölüm, şairin 'kendi üzerine kapanmış' dünyasını derinlemesine yansıtan şiirlerle dolu. Şair, bu kez dünyasına, tablosuna, şiirine yolculuğunu 'Kalp' ve 'Doğumgünü' adlı şiirlerde poetik bir sorgu alanına taşıyor. Dünyanın şairin iç dünyasında bir tür oyuncağı da olduğunun en çekici işaretleriyle dolu. 'Rüya' şiirinde, sevgili ve sevişme, beniyle, doğayla ve dünyasıyla bezeli. Bu bölümdeki bir başka 'Rüya' şiirindeyse, bu kez devamlı iç dünyasıyla konuşan bir Baydar'la karşılaşılıyor. Şairin, baştan beri oluşturmakla uğraştığı bir dünyası olmanın yanı sıra, 'Bulut' şiirinde şair şu dizeyi de yazabiliyor:
Bu dize bir anlamda şairin dünyasını yenilediği, zenginleştirdiğinin farkında oluşunun açık bir ifadesi gibi. Zaten şair 'Geri Dönüş' şiirinde de bir 'öteki dünya'dan açıkça söz edebiliyor. Bir bütün ve poetik bir tavrı yansıtan bölümün son cümlesi olan 'Aşk' adlı şiirdeyse, gizliden gizliye 'sen' ile 'ben'in karmaşık birlikteliği ve birbirinden kopuşları çağrıştırılmakta.
Kitaba adını veren bölümse, Baydar şiirindeki özel dil ve üsluptaki gücünü çok iyi vurguluyor. Özellikle de 'Kar' adlı şiir. Şairin, bir portre olarak bu kitapta devamlı zenginleşen, derinleşen bir dünyası var ki, o farklı bir 'bakma' tarzını da beraberinde getiriyor. 'Dünya Gözüyle'de bakılmalı gerektiğinde bu tabloya. Bu addaki şiirin dörtlüğü herhalde Baydar'ın poetik algısını da çok özenle yansıtmakta:
Dünya gözüyle bir eski suluboya.
Dünya gözüyle dünya.
'Paranoya' adlı şiirse, şairin kitap boyu, aslında, sanki paranoyanın doğum gününü tüm kitaba yedirme isteğiyle dolu. Evet, belki de şairin paranoyalarının sonucu yapılıyor tüm tabloları. Yani, dünyanın kendisi zaten bir paranoya. Ve kitabın son şiiri Nicholas'ın Portresi'nde şair şunu tüm açıklığıyla söyleyebiliyor. 'Dünya/Nicholas'ın Portresiydi'. Artık, zenginleştiği kadar olgunlaşmış bir Baydar şiiri var. Dünya Efendileri onun için sözcükler ve sonsuz renkler. Görüntü ve aşk bu şiirde çok derinlerde. Onun şiir dilini devamlı keşfetmeden dünyasına girmek de zor. Ama, has ve ayrıcalıklı şiirin de biricik özelliğidir bu. Baydar'ı, Türkçe yazılan şiirin son çeyrek yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biri olarak anarsak, herhalde fazla abartmamış oluruz.
* Radikal Kitap, 9 Eylül 2005.
http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=haberyazdir&articleid=857379
Sami Baydar’ın ‘Dünya’sı / Haydar Ergülen *
Dünyaya bir kâğıt inceliğinde geldi, dünyayı bir kâğıt, kendini de harf bildi, hem dünyaya hem kâğıda hem de tenine ve ruhuna o harfleri döktü, işledi, oydu, kazıdı, yazdı. Sonra da hepsini “Dünya İnancı” (YKY, Ekim 2012) başlıklı bir harfler kitabına topladı, gitti.
Sami Baydar “Dünyanın sevdiği sözler/ vardır./Şiirler gibidir/ve onları bilmeyiz” diyordu “Sözler” şiirinde. Sami’nin şiirlerinden rastgele dizeler alsak, onlar için de bu dizeler için yapacağımız yorumu yapardık. Yorum da değil aslında, Sami için bilebildiğimiz şeyleri dizeleri için de tekrarlardık. Çünkü Sami de tekrarladı ve gitti, inanmak isteyen herkes gibi.
Şiir bazen inanmak için yazılır ve bazıları inanmak için yazar. Şiire gereksinim duymakla inanmaya olan gereksinim birbirlerine çok yakındır. Bir insana inanmak, aşka inanmak, çocukluğa inanmak, Tanrıya inanmak, dünyaya inanmak, kendine inanmak, şiire inanmak... Şairleri bundan niye ayrı tutalım ki? Sami Baydar da bence, şiir bir anlam yaratsın diye olmasa da, bu dünyada ve bu dünyaya bir anlam bulmak için şiir yazdı. Dünyayı şiirle anlamaya çalıştı. Kendisini de şiirle ve şiirle kurduğu dünyayla anlamaya çalıştığı gibi.
Eski-yeni pek çok şairin çeşitli biçimlerde söylediği sözü ben de sık sık tekrarlıyorum, “Şiir öncelikle şairi için bir gereksinimdir.” Bu gereksinimi en çok duyan, duyuran şairlerdir belki de; çok severek okuduklarımız, bambaşka şiir evrenlerinde de dolaşsak, şiirlerimiz bambaşka dünyalardan da çıkıp gelmiş olsa şairlerin dünyayı zenginleştirmesine bir delil sayılır bu. Şair o dünyada çok yoksulluk ve yoksunluk çekse de! Şairin ironisi de bu olmalı, kendi yaşamı pahasına dünyaya katkıda bulunmak, başka hayatları zenginleştirmek için kendi yaşamını hiçe saymak.
Sami’nin “Dünya İnancı”nda, şairane bir gösteriş olan, bir tür şair süsü de sayılır, ‘şair yaralıdır’ düşüncesine rastlanmaz. Yarası açıkta bir şiir değildir onun şiiri. Saygı ve hayranlık uyandırdığı kadar sessizlik de uyandırması bundandır. “Bendeki yaralar türlü türlüdür” dediği gibi türkünün, şiirdeki dünyalar da türlü türlüdür, kalpteki yaralar da türlü türlüdür.
“Dünyayı seviyorum/kalpten seviyorum” diye yazabilme doğallığını gösteren bir şiirdir Sami’nin yazdığı. Ve onu yazabildiği için şu çok acıtıcı dizeleri de yazmıştır: “Acılar dolu kalbimden korkmuyorum/ kendimden öğreneceklerimden./Acı artık varlığıyla güzel/söyleyecek sözlerim gizli artık./.../Beni yaratan sensen sevgili yok edecek misin yeniden?/Acı üstün geldi de yaşadım varlığımı.”
Sami Baydar İstanbul’dan gideli 20 yıl oldu, benim de onu son görüşümdü, giderken bir tablosunu bırakmıştı, ilk sergisinden, “Yeşil Melek”. 20 yıl sonra da Merzifon’dan gitti. Onun kadar ‘Dünya’ya inanmak ve bağlanmak isteyen şair az bulunur. “Dünya Öyküyle Doldu” idi bir şiirinin başlığı. Sami Baydar’la da ‘dünya şiirle doldu’. Sami inanmak istediği ‘Dünya’yı yazdı, ona inandı ve sonunda ‘Dünya’sı da kendisi oldu.
* 26 Kasım 2012 - Cumhuriyet
Sami Baydar “Dünyanın sevdiği sözler/ vardır./Şiirler gibidir/ve onları bilmeyiz” diyordu “Sözler” şiirinde. Sami’nin şiirlerinden rastgele dizeler alsak, onlar için de bu dizeler için yapacağımız yorumu yapardık. Yorum da değil aslında, Sami için bilebildiğimiz şeyleri dizeleri için de tekrarlardık. Çünkü Sami de tekrarladı ve gitti, inanmak isteyen herkes gibi.
Şiir bazen inanmak için yazılır ve bazıları inanmak için yazar. Şiire gereksinim duymakla inanmaya olan gereksinim birbirlerine çok yakındır. Bir insana inanmak, aşka inanmak, çocukluğa inanmak, Tanrıya inanmak, dünyaya inanmak, kendine inanmak, şiire inanmak... Şairleri bundan niye ayrı tutalım ki? Sami Baydar da bence, şiir bir anlam yaratsın diye olmasa da, bu dünyada ve bu dünyaya bir anlam bulmak için şiir yazdı. Dünyayı şiirle anlamaya çalıştı. Kendisini de şiirle ve şiirle kurduğu dünyayla anlamaya çalıştığı gibi.
Eski-yeni pek çok şairin çeşitli biçimlerde söylediği sözü ben de sık sık tekrarlıyorum, “Şiir öncelikle şairi için bir gereksinimdir.” Bu gereksinimi en çok duyan, duyuran şairlerdir belki de; çok severek okuduklarımız, bambaşka şiir evrenlerinde de dolaşsak, şiirlerimiz bambaşka dünyalardan da çıkıp gelmiş olsa şairlerin dünyayı zenginleştirmesine bir delil sayılır bu. Şair o dünyada çok yoksulluk ve yoksunluk çekse de! Şairin ironisi de bu olmalı, kendi yaşamı pahasına dünyaya katkıda bulunmak, başka hayatları zenginleştirmek için kendi yaşamını hiçe saymak.
Sami’nin “Dünya İnancı”nda, şairane bir gösteriş olan, bir tür şair süsü de sayılır, ‘şair yaralıdır’ düşüncesine rastlanmaz. Yarası açıkta bir şiir değildir onun şiiri. Saygı ve hayranlık uyandırdığı kadar sessizlik de uyandırması bundandır. “Bendeki yaralar türlü türlüdür” dediği gibi türkünün, şiirdeki dünyalar da türlü türlüdür, kalpteki yaralar da türlü türlüdür.
“Dünyayı seviyorum/kalpten seviyorum” diye yazabilme doğallığını gösteren bir şiirdir Sami’nin yazdığı. Ve onu yazabildiği için şu çok acıtıcı dizeleri de yazmıştır: “Acılar dolu kalbimden korkmuyorum/ kendimden öğreneceklerimden./Acı artık varlığıyla güzel/söyleyecek sözlerim gizli artık./.../Beni yaratan sensen sevgili yok edecek misin yeniden?/Acı üstün geldi de yaşadım varlığımı.”
Sami Baydar İstanbul’dan gideli 20 yıl oldu, benim de onu son görüşümdü, giderken bir tablosunu bırakmıştı, ilk sergisinden, “Yeşil Melek”. 20 yıl sonra da Merzifon’dan gitti. Onun kadar ‘Dünya’ya inanmak ve bağlanmak isteyen şair az bulunur. “Dünya Öyküyle Doldu” idi bir şiirinin başlığı. Sami Baydar’la da ‘dünya şiirle doldu’. Sami inanmak istediği ‘Dünya’yı yazdı, ona inandı ve sonunda ‘Dünya’sı da kendisi oldu.
* 26 Kasım 2012 - Cumhuriyet
BİR ÇİÇEK ŞAHİT SAMİ BAYDAR’A / Hayriye Ünal *
"Dünya dönüşüyle güzeldir. Resimlerim de böyle. İki nokta. Dikkatli bir resim. Dünya nedeni. Dünya dönüşüyle güzeldir.” Baydar
Görünmeyen bir şair Sami Baydar (Sami Baydar, 26 Eylül 1962, Merzifon doğumlu. Ressam, şair. Şiir ve öyküleri; Beyaz, Gösteri, Defter, Sombahar, eski’Z, Ludingirra, Göçebe, Kaşgar, Kitap-lık veGeceyazısı dergilerinde yayımlandı. Şiir kitapları: Dünya Efendileri (1987); Yeşil Alev (1991); Dünya Bana Aynısını Anlatacak (1995); Çiçek Dünyalar (1996); Varla Yok Arasında (2003); Nicholas’ın Portresi (2005). Bu yazıdaki hükümler Çiçek Dünyalar ve Nicholas’ın Portresi ile sınırlıdır). Görünmez adam o. Onu ve şiirini görmek için dikkat kesilmek gerekiyor. Daha bir görünmez olmayı istiyor adeta:
“Bir insanın gizli kapısı olmalı, geri dönüş bu olmalı
hiç göstermemeli işte bu yaşama başladığını.” (2005, 38)
Bu görülmeme arzusu çok çok ilginç geliyor bana. Belki onunla aynı biçimde değil ama farklı birgörünmez olma arzusu taşıdığım için olabilir. Göze görünen hiçbir şey tam anlamıyla kendisi değildir. Bakılan şey tam-özne olamaz. Bakan da bakış tarafından imrenilendir, baştan çıkarılır. Kendi hakikatiyle bozuşarak.
“Bir oğlan bakıyor pencereden imrenerek olana
Barış içinde kalamaz artık hayvanlarıyla” (1996, 15)
Salt görünmekle utanç arasında bağlantı kurulabilir. Çünkü “utanç, ayıplanabilir şu ya da bu nesne olma duygusundan değil, bizatihi nesne olmanın kendisinden kaynaklanır. Bu, kendimi ötekinin gözünde dönüşmüş olduğum halimle, indirgenmiş, bağımlı ve sabitlenmiş bir nesne olarak görmemdir.” (Sartre) Baydar’daki görünmezlik arzusu da tam bu farktan doğuyor gibi görünmektedir. Bakılabilen ve görülebilen bir şey olarak kendisi, kendi imgelemindeki kendisi ile hiçbir zaman çakışmayacaktır. Bu durumda hiç görünmemek onu daha az indirgeyicidir.
Bu şiirdeki bu konuyu daha detaylı incelemek gerekir; ancak bu yazının formatı gereği bu kadar değinebiliyorum. Şu da var, Sami Baydar’ın kitaplarının bazılarını edinemedim. Son olarak 2005’te Nicholas’ın Portresi adlı kitabını yayımladı.
Pasternak, “Şiirlere ben güllerin soluyuşunu verirdim,” der. Sami Baydar ise, “Ben bir resim yapacak olsam / bir fosil yaratırdım / ışıkla benden oluşan” (1996, 67) der. Bu ikisini birlikte düşünmekten kendimi alamıyorum. Pasternak can verecek; Baydar canı taşlaştırmak istiyor. Yine de burada aynı imgesel düşünme biçimi var. İmgesel düşünmenin gerçeklikten uzaklaştıkça başarıya ulaştığı konusunda itirazı olan yoktur. Baydar da, kentin açığında bir merkez seçmiştir şiiri için. Fiziksel bir yerleşimi kastetmiyorum, zihinsel olarak kentin açığına yerleşmiştir o. Kısıtlı sayıda gördüğüm resimlerinde de fosil arzusunu dışa vurduğunu düşünüyorum Baydar’ın. Fosil olmak, görünmez olmak demek değil; fosil olmak isteği doğaya karışmak isteği tam anlamıyla.
Aşırıya vardırılmayan bir memnuniyetsizlikle uysallık arasında bir konumda Baydar; zamansız bir şiir yazıyor, milliyetsiz, onun aidiyetleri yok, medeniyete ait biri o en fazla. Biraz daha yakından bakarsak sadece doğaya ait biri olduğunu göreceğiz. Çünkü medeniyetle tanışıklığı bile en fazla basit mimari öğeleri ve basit nesnelerle. İlk mesleklerle. Kapı, pencere, sepet, ceket vb. O kadar ki, Victor Hugo’nun “Şairin tek modeli doğa, tek kılavuzu gerçektir” sözünün ilk kısmı Sami Baydar için söylenmiş gibidir. Ressam olmasının etkisi sanıyorum, imajlar tamamlanmış şekilde geliyor ona. Doğa şiirleri yazıyor değil Baydar; daha çok, şiddeti bile sessizce gerçekleştiren bir doğayı model alıyor. Ve bu doğa ilkel bir doğa hâlâ. “en zehirli yılanı gördün. Ve boa yılanı öldürdü seni. Kemiklerin içinde şimdi aşkın var.”(1996, 33)
Bu yönleri ve tutkulu imgeciliği ile Baydar, öykücü Bilge Karasu’yu anımsatıyor bana. Karasu nar aşkını edebiyata şairlerden evvel getiren adamdır. Baydar’ı kuşağının şairlerinden çok uzakta ve soyut bir dünyada buldum. Aldığım ilk kitabı Çiçek Dünyalar idi. Bilge Karasu’yu da Gece romanıyla tanımıştım. Bende yarattıkları etki birbirine çok benziyor. Doğada her yerde bulunabilecek olan bir canlıyı tahayyül ettiriyor; fakat onun iç dünyasını, beşeriyetini hissettiği oranda şifrelerle dışa kapatmış, ifade etmeyi çok isteyen, fakat taşkın değil, disiplinli ve üslupçu bir kalem sahibi olarak… Dikkatsiz bir okurun onları atlaması çok mümkün, kelimenin tam anlamıyla gürültüsüz ve damıtılmış bir edebiyat tarzı bu. Nesnelerin çarpışması, dürtülerin taşması, şehvetin, öfkenin veya dehşetin ifadeleri, hatanın, sürüklenmenin, baştan çıkmanın azabının yer almadığı şiirler. Bu anlamda nesneller.
Baydar o acıtıcı insansızlığını itiraf eder:
“yüreğimi derinlere itiyordu bir el zincire çarptı
buldu ve aldı dostluğu beni bıraktı” (1996, 32)
Şiirlerin tamamında insan ilişkilerine dair yorumlarında mağdur değilse bile etkin olmayan bir profil çizer. O, bırakılmış olandır. Ondan yok olması istenecek olursa gidebilecek olandır. Israrlı bir varlığının bulunmadığını ima etmekten hiç vazgeçmez. Cevdet’in onun şiirini değerlendirirken “sükunet” dediği de budur. Onda “Varlığı ve kendini kabullenmişliğin derin sükûneti var.” (Cevdet Karal, “Sami Baydar’ın Çiçek Dünyaları’na Küçük Bir Yolculuk”, Virgül, sayı 4; Ocak 1998)Bunun bir sonucu da kendisine yapılacak bir ısrarı kabul etmemektir. Ona ve şiirine soru yöneltilemez. Okuduğum en ilginç söyleşilerden biri Sami Baydar’la yapılmış olanıdır. Söyleşide (Söyleşi: “Sami Baydar – Rüyalarsa, Dünyadan Çıkış Yolları”, Konuşan: Necmi Zekâ, Kitap-lık, sayı 76 (Ekim 2004)) soru soran Necmi Zekâ’yı duymuyor Baydar. Soru ne olursa olsun Baydar kafasındaki bütünlükten sırasıyla kopardığı parçaları anlatıyor. Sorular çekilse aradan, kalan yanıtlar toplamı bir otobiyografi olarak rahatça okunabilir. Diyalogdan uzak. Şiirinde anlatılan aşk da bir savaş ve karşıtlık ilişkisi değil, sevgiliyle aynı tarafta olmak üzerine kurgulanmıştır. Her ne kadar ona yönelik yoğun bir konuşma var gibi görünse de bu bir monolog. Tek başına bir konuşmanın özelliği şudur; bazı kısımlarda boşluklar olsa da olur, konuşmanın anlaşılıyor olup olmaması önemsizdir, zaman zaman sabuklamaya dönüşebilir şiir. Bu tarz şiiri belirleyen ne ideoloji, ne fikir ne de mevcut edebiyat algısıdır; şiiri şairin mizacı belirler. Bu mizaçsa sözcüğün tam anlamıyla bir bumeranga benziyor.
Görünür ve açık olmayan, yaşantıyla doldurulmak istenmiş, zorlukla girişilmiş fakat tamamlanmamış umutların kırılması olarak algılıyorum bu şiiri. “Ağır suçlar” şiiri mesela. Fiillerin ağırlığı var bu şiirde; çünkü suç, fiildir. Baydar, şiiri kurmuyor, şiire kendisini terk ediyor. Zihinsel bir modeli sessizce örmekle meşgul ve bu bütünlük içinde suçlu olmak veya olmamak o kadar da önemli sayılmaz. Aslında Baydar için önem veya önemsizlik, birtakım değer yargıları birbirine çok yakın durmaktadır. Bunun nedeni şairin, içinde insanlar gezinen bir evrenle ilgili olmayışıdır.
Bu evrende en önemli yeri bitkiler kaplamaktadır. Özgür olmayışı bitkinin kişiliğinde algılar:
“bütün yaprakların
özgürlüğe doğru taş kesildiğini.” (1996, 11)
Bitkiler aynı zamanda onun en önemli tanığıdır. Bitkiler, çiçekler, kaplumbağa gibi bazı ilkel hayvanlar. Kitabın adındaki “çiçek” bu anlamda sembolik bir değer taşıyor. Hayatının tümüne yayılmış bir tanıklık bu. Bitkilerin onu gördüğünü düşündürecek denli iddialı. Başta bahsettiğim görülme duygusuna paralel şekilde, nesnelere bile bakış atfediyor sanki. Çiçeğin imgeyle uyarılan bir retinası ve bunların ulaştığı bir beyin varmış gibi, Baydar onun yanındaki eylemlerini ahlâkîleştiriyor. Önemli bir nokta burası. Onun kendisini tam anlamıyla tek başına tahayyül etmesi olanaksız. Berger’in Görme Biçimleri’nde bahsettiği “kendisini hiç durmadan seyretmek zorunda” olan kadın gibi onun da zorunluluğu haline gelecektir, kendi imgesiyle birlikte dolaşmak.
“Odamın köşesindeki çiçek ağacına bakıyorum. Kollarını rasgele savuruyormuş gibi geniş, geniş yaylar çiziyor. İlkgençliğimden beri bu çiçeğin yanında soyunup giyiniyorum. Bedenimden sızan mürekkep beyaz resim kâğıtlarında şekil alırken onun kalp yapraklarının yanına benim çocuk-çıplak bedenimi yerleştirdi. O resimleri şimdi gördüğüm zaman çıplak bedenimin küçüklüğü ve duygularımın şiddetiyle sarsılıyorum. Belki bir kapı kapandı ve ben önünde bu çiçekle kaldım.” (2005, 25)
2005’ten sonra dergilerde şiir yayımladıysa bile ben takip edemedim. Ama kafamı hep meşgul etmiştir Baydar. Daha sert ve kalabalık bir şiir yazsaydı nasıl olur diye merak etmişimdir. Diyaloga açılsa nasıl olur diye de. Nicholas’ın Portresi melodrama kayacak kadar zayıflık, kırılganlık taşıyor. Sevgilinin elinde, edilgenlikten bile ötede onun tarafından ele geçirilmiş. “Beni yaratan sensen sevgili yok edecek misin yeniden?” (2005, 22) Dünya seviliyor; fakat dünyanın ele geçirilme isteği yok şiirde. Bu anlamda sevgilinin de şairin de cinsiyetsiz tasavvur edildiği söylenebilir. Hatta genel anlamda dünya nimetleri ile şair arasında çekişmeli ve gerilim dolu bir ilişki yoktur. Cinsellik yokluğundan bahsetmiyorum (var çünkü “burası kasıklarım yıldırımlar doğuyor”), şiirde ses anlamında şairin bir erkek sesini temsil etmediğinden bahsediyorum. Yorumlarımın salt spekülatif birer yorum olduğunu hatırlatarak sürdüreyim; arzu elbette var; fakat arzu da nesnelleştirilerek, belli bir öznenin arzusu olmaktan çıkarılıyor, keskinleştirilmiyor; sürekli etraftaki nesnelere atfedilen göz aracılığıyla kendisi tarafından gözetlenen birinin başka birine yönelecek arzusunun sınırlanacağı varsayılabilir; bunun sonucu da mesela kıskançlık gibi keskin duygular şiirde yer almıyor.
Şu anda, her nedense, onun teknolojiyle karışmış, kablolar çiçeklere dolanmış, bozulmuş bir doğa imgesini kurduğunu ve bunu yine monologlarla uzun uzun anlattığını düşünüyorum. O, şiirler yazıyor ve bize göstermiyor. Ya da başka biri olarak aramıza karıştığını hayal ediyorum.
“Eğer kıvrımlardan çatlamadıysa
Başımın altındaki yastık
Ayışığından kurumadıysa gitarım
Kabımdaki sütü içmediyse aslan” (1996, 64)
* Hece Dergisi, Şubat 2011.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)